LUẬN TAM QUỐC: Truyền kỳ về Phạm Lãi

Phạm Lãi là đại phu nước Việt, bề tôi của Câu Tiễn. Câu Tiễn gây hấn với nước Ngô, Lãi can, vua không nghe. Kết quả thua trận, nước lệ thuộc vào Ngô. Việc đất nước bị vong bản hoàn toàn chỉ phụ thuộc vào hứng của Ngô Vương. 
Lãi hình như không phải là người Việt mà là người từ phương Bắc tới. Có phong cách lãng tử. Nhưng không bỏ việc đang dang dở. Câu Tiễn nói "Quả nhân không nghe lời ngươi nên thua, bây giờ người khuyên quả nhân điều gì." Lãi nói "Bây giờ tôi không còn kế gì hơn. Xin đại vương cần kiệm, dùng đồ xấu. Hậu cung cũng xin dệt chiếu giặt vải. Dùng Văn Chủng làm quan trông coi nội trị. Xin cho tìm người con gái đẹp dâng vua Ngô. Tôi và đại vương sẵn sàng nhập Ngô. Đại vương có chịu khổ được không."
Câu Tiễn nói: "Ta không nghe ngươi nên đến nỗi này. Xin nghe theo". Bèn tìm được người con gái đẹp tuyệt là Tây Thi dâng vua Ngô. Câu Tiễn và Phạm Lãi chống gậy đi theo. Vua Ngô cho giam lỏng cho làm việc khổ sai. Lãi vẫn giữ lễ, đứng hầu khi Câu Tiễn ăn. Lại mang hết vàng bạc đút lót cho quan thái tể Phỉ để Phỉ mưu giết Ngũ Tử Tư là quan thượng trụ của nước Ngô, chặt bớt vây cánh và người tài của nước Ngô. Tôn Vũ là tướng tài cũng bị đuổi.
Bên trong Tây Thi nỉ non, bên ngoài Câu Tiễn và Lãi chịu nhục nịnh bợ. Có lần vua Ngô ốm. Câu Tiễn xin vào nếm phân của vua Ngô, Lãi nhìn mặt đoán bệnh gà bài cho Tiễn. May mà trúng, vua Ngô khỏi bệnh bèn tha cho Tiễn về. Sau vài năm nước Việt quật khởi bèn đánh úp Ngô và thắng. Câu Tiễn giết vua Ngô, diệt nước Ngô.
Lãi bỏ đi. Trước khi đi khuyên Văn Chủng: Vua Việt là người đa nghi. Tôi và ông đã biết quá nhiều khi ông ta còn hàn vi, lại chứng kiến vua ăn phân người khác, ắt không thể tồn tại khi vua trở nên uy nghi. Sao ông không đi? Chủng không nghe, Lãi bèn chống kiếm một mình ra đi.
Sau vài năm Câu Tiễn kiếm chuyện giết Chủng. Tây Thi có công trở về nước Việt, thoạt tiên được đãi ngộ công lao. Vợ Câu Tiễn, tay chai, chân thô, da mặt sần sùi, mồm vẩu mắt lác, nhìn thấy Tây Thi bèn nói "Nó là vật vong quốc để làm gì". Bèn sai người mang ra dìm chết tại Tây Hồ.
Người ta đồn Phạm Lãi mang Tây Thi đi chơi Ngũ Hồ là sai lắm. Nói Lãi trở thành Đào Chu Công giàu ức vạn ở Tề cũng không có căn cứ gì. Chim hồng hộc bay cao xa chạy há để lại hình tích. Nếu để lộ ra há Câu Tiễn không đủ sức giết một Đào Chu Công.
Vợ Câu Tiễn không dung được Tây Thi, cớ gì Câu Tiễn dung được Lãi và Chủng.

Nguyễn Ái Việt (Debrecen,VIDI72)