[EDUKIDS] Trò chuyện với phụ huynh về AI và dạy trẻ

1. Các quốc gia lớn như Mỹ và Trung Quốc đã có chủ trương đưa AI vào các cấp học từ tiểu học (thậm chí nhà trẻ) đến đại học một cách đại trà. Đa số các nước phát triển cũng có chính sách tương tự. Việt Nam dường như hơi chậm trễ trong việc đưa ra quan điểm chính thống trong việc này. 

   2. Phụ huynh băn khoăn một cách chính đáng về việc họ có nên cho con cái sử dụng AI hay không, khi không có một khuyến nghị chính thức từ cơ quan hữu quan như Bộ Giáo dục. Trong khi đó có những ý kiến từ các thầy giáo giỏi về việc AI có thể giảm tính sáng tạo, tư duy của học sinh. 

   3. Trong bài này, tôi sẽ trình bày một số quan điểm cá nhân, có thử nghiệm thực tế và cơ sở lý thuyết về vấn đề này. Tôi sẽ không tranh luận với những người có niềm tin chắc chắn, phần lớn dựa trên thói quen, định kiến hoặc một dự cảm bị đe dọa về quyền lợi, hoặc đơn giản chỉ vì lười suy nghĩ và tìm hiểu. 

   4. Một cách ngắn gọn, việc trả lời AI có hại hay có lợi cho trẻ cũng vô nghĩa như câu trả lời thuốc (tây) có lợi hay có hại cho người. Dù là lợi hay hại thì con người ngày nay không thể không dùng thuốc tây, cho dù họ mê thuốc đông hay nam đến mức độ nào. Nếu dùng một cách đúng đắn, thông minh trong đa số trường hợp sẽ là có lợi, nếu dùng ngu dốt thiếu hiểu biết sẽ dẫn đến hại. 

   5. Có những bài báo về AI có thể giảm tính sáng tạo, tư duy của học sinh đăng trên các tạp chí uy tín. Nhưng cũng chính trên các tạp chí uy tín đó, số lượng các bài báo nói về việc AI tăng tính sáng tạo, phản biện, tư duy phân tích lại nhiều gấp bội và áp đảo. AI là một công cụ, sử dụng công cụ theo hướng nào là do cách dùng. Công cụ lao động chủ yếu là giúp tăng năng suất nhưng cũng có thể gây tai nạn lao động. 

   6. Một học sinh vừa lười vừa dốt, sử dụng AI để làm bài tập dĩ nhiên sẽ càng lười và dốt hơn. Nhưng một học sinh thông minh, chịu suy nghĩ dùng AI sẽ tăng hiệu quả tới 1000%. Đối với đa số học sinh, nếu được hướng dẫn đúng, có thể có kết quả kỳ diệu không ngờ. 

   7. Tuy nhiên, số thầy đầu tư thời gian để tìm cách dạy học sinh dùng AI đúng không nhiều. Một mặt, đó là phản ứng tự nhiên, bảo vệ an toàn việc làm của đa số các thầy. Mặt khác, các thầy cũng lười thay đổi, lười tìm hiểu công nghệ. Cuối cùng, nếu sử dụng AI cho cách dạy, cách học, cách đánh giá cũ thì đúng là không có ích lợi gì, hoặc thậm chí có hại. Việc tìm tòi cách dạy, nội dung dạy mới để AI phát huy hiệu quả không dễ, trong khi không có đồ "may sẵn" để dùng. 

    8. Có thể thấy một xu hướng rõ là dù chúng ta có muốn hay không, việc các con sử dụng AI là không thể cấm đoán hay đảo ngược. Thay vì phản đối, kéo dài thời gian vô ích, chúng ta phải nghĩ đến cách sử dụng có lợi thay vì bưng bít. Tất nhiên, điều đó không dễ với đa số thầy, kể cả các giáo sư đại học.

Nguyễn Ái Việt (DEBRECEN.vidi72)

Thế giới văn minh

Văn minh và văn hóa - Willy Durand

“Văn minh là trật tự xã hội thúc đẩy sáng tạo văn hoá. Bốn yếu tố tạo nên nó: đảm bảo kinh tế, tổ chức chính trị, truyền thống đạo đức và việc theo đuổi kiến thức cùng nghệ thuật. Nó khởi đầu khi hỗn loạn và bất an chấm dứt. Bởi khi nỗi sợ bị vượt qua, lòng tò mò và tính xây dựng được tự do, con người theo bản năng hướng đến sự hiểu biết và làm đẹp cuộc sống.

“Điều kiện vật lý và sinh học chỉ là tiền đề để sinh ra văn minh; chúng không tạo thành hay sinh ra văn minh. Những yếu tố tâm lý tinh vi phải được huy động. Phải có trật tự chính trị, ngay cả khi nó chỉ vừa đủ gầy dựng ở Florence hay Rome thời Phục hưng; con người phải cảm thấy, đại khái, rằng họ không cần chạm trán cái chết hay khoản thuế nặng nề ở mỗi bước đi. Phải tồn tại một ngôn ngữ chung làm phương tiện trao đổi tư tưởng. Qua nhà thờ, hay gia đình, hay trường học, hay hình thức nào khác, phải có một bộ quy tắc đạo đức thống nhất, một số quy tắc sống được cả kẻ vi phạm ghi nhận, và đem lại cho hành vi tính trật tự, quy củ, định hướng và động lực. Có lẽ cũng cần một niềm tin cơ bản chung, một niềm tin siêu nhiên hoặc lý tưởng, giúp nâng đạo đức từ phép tính khô khan lên thành lòng tận hiến, và đem lại cho cuộc sống phẩm giá và ý nghĩa mặc cho ngắn ngủi phàm trần. Và cuối cùng phải có giáo dục — một kỹ thuật, dù thô sơ đến đâu, để truyền thừa văn hóa. Dù qua bắt chước, khai nhập hay giảng dạy, dù từ cha hay mẹ, thầy hay thầy tu, di sản và tinh hoa của bộ tộc — ngôn ngữ và tri thức, luân thường và phong tục, kỹ thuật và nghệ thuật — phải được trao truyền cho thế hệ trẻ, như chính công cụ biến họ từ loài vật thành con người.

“Sự mất đi của những điều kiện ấy — đôi khi chỉ một yếu tố duy nhất — có thể hủy diệt một nền văn minh. Một thảm họa địa chất hay biến đổi khí hậu nghiêm trọng; một đại dịch không kiểm soát như dịch hạch đã xóa sổ gần nửa dân số đế chế La Mã dưới thời Antonin, hay Cái Chết Đen đã góp phần chấm dứt thời phong kiến; sự cạn kiệt đất đai hoặc sự phá hoại nông nghiệp do thành phố khai thác quá mức, dẫn đến phụ thuộc bấp bênh vào nguồn lương thực bên ngoài; sự thiếu hụt tài nguyên thiên nhiên, dù là nhiên liệu hay nguyên liệu thô; thay đổi các tuyến thương mại, khiến một quốc gia bị bỏ lại ngoài dòng chính của thương mại thế giới; sự suy thoái tinh thần hay đạo đức từ áp lực, kích thích và giao lưu đô thị, từ sự tan vỡ của các nguồn kỷ cương xã hội truyền thống và không thể thay thế; sự sa sút thể chất do lối sống tình dục hỗn loạn, hoặc do triết lý hưởng lạc, bi quan hay thụ động; sự thoái hoá lãnh đạo vì thế hệ tài năng hiếm hoi và quy mô gia đình nhỏ, khiến di sản văn hóa không được truyền thừa đầy đủ; sự tập trung tài sản mang tính bệnh lý, dẫn đến chiến tranh giai cấp, cách mạng hỗn loạn và kiệt quệ tài chính — đó là một vài con đường khiến văn minh lụi tàn.

“Bởi văn minh không phải thứ bẩm sinh hay bất diệt; nó phải được mỗi thế hệ làm mới, và bất kỳ gián đoạn nghiêm trọng nào trong việc tài trợ hay truyền thừa cũng có thể chấm dứt nó. Con người khác thú vật chỉ bởi giáo dục, vốn được định nghĩa là kỹ thuật truyền đạt văn minh.

“Văn minh là thế hệ của linh hồn chủng tộc. Cũng như việc nuôi dạy con cái, rồi chữ viết gắn kết các thế hệ, trao truyền tri thức của người đi trước cho người trẻ, thì in ấn và thương mại, cùng hàng ngàn hình thức giao tiếp khác, có thể liên kết các nền văn minh với nhau, và bảo lưu cho các nền văn hóa tương lai tất cả những gì giá trị trong văn minh của chúng ta.

“Hãy trước khi lìa đời, chúng ta gom góp di sản và trao tặng cho con cháu.”

Nguyễn Ái Việt (DEBRECEN.vidi72)

Câu chuyện dịch thuật: Tiếng Hung và tiếng Việt

Đồng chí Ác-đen là ai ?

Năm 1974 đoàn đại biểu Tòa án tối cao Hungary do ông chánh án Szakács Ödön (1912 - 1983) dẫn đầu sang thăm VN. Tôi đi dịch cho đoàn. Trong ban đón tiếp của VN có bác Phan Hữu Chi, là cha của Phan Nguyên Khánh (SV sang Hung khóa 1972), và là chú ruột của Phan Quốc Khánh (SV khóa 1974).

Đoàn Hungary được nhiều cơ quan đón tiếp (Tòa án tối cao, Quốc hội, Viện Kiểm sát tối cao, Hội Luật gia, một số tòa án địa phương). Mọi việc đều suôn sẻ. Chuyện đáng nhớ là trong một buổi gặp gỡ, có bác VN phát biểu như sau: 

“Chúng tôi vui mừng vì VN và Hungary có quan hệ anh em rất gắn bó thân thiết. Báo Nhân dân vừa đăng tin: Đồng chí Ác-đen đã tiếp đoàn đại biểu cấp cao VN”.

Tôi dịch như cái máy: “ÁRDEL elvtárs ...”. Mọi người gật gù vui vẻ. Nhưng sau đó, mấy bác Hungary hỏi tôi: "Ác-đen là ai vậy ?". Các bác VN cũng hỏi: "Ông ấy giữ cương vị gì ?". Tôi chịu không trả lời được.

Tôi suy nghĩ: Ardel có vẻ là họ gốc Anh hoặc Đức-Áo, vì thế tạm bỏ qua. Chỉ nên xem xét họ tên Hungary. Họ tên gì mà đã Ác lại Đen. Nếu Ác là họ, Đen là tên thì có thể là Gonosz Dénes / Deli. Nếu Ác là tên, Đen là họ thì có thể là Ákos / Árkos Fekete. Nhưng trong các vị lãnh đạo Hungary không ai có họ tên gần như vậy. Thật khó đoán quá. Hồi đó lại chưa có mạng để tra cứu. 

Mấy hôm sau có một nhà báo VN hỏi tôi về ông trưởng đoàn Szakács Ödön. Thấy phiên âm phức tạp, anh tự tách Szakács thành Za-kác, rồi Việt hóa (thay Z bằng D, thay K bằng C) thành Da-các.   

Nhờ vậy tôi tìm ra lời giải thích. Hungary có ông ủy viên bộ chính trị là ACZÉL György (1917 – 1991). Một nhà báo VN nào đó tách ACZÉL thành AC-ZEL, rồi Việt hóa thành ÁC-DEN. Trong quá trình đưa tin một người khác lại chuyển DEN thành ĐEN. Thế là đồng chí Ác-đen ra đời.

Vũ Hoài Chương (Hội Hữu nghị Việt-Hung)

Viết từ chuyện người thật việc thật: Ngôi nhà của chúng ta (17)

Singapore 2025

(tiếp theo)

KIẾN TRÚC & QUY HOẠCH ĐÔ THỊ 

Kiến trúc của Singapore thể hiện tính cách của một quốc gia trẻ với quá khứ thuộc địa đang hướng tới phong cách kiến trúc độc đáo của riêng mình. Là 1 đô thị ở ĐNA nổi tiếng với nền vh sôi động và đường chân trời tuyệt đẹp, Singapore đã được thế giới công nhận với việc thực hiện cam kết kiến trúc bền vững. Cảnh quan kiến trúc của Singapore ko chỉ là minh chứng cho nỗ lực tìm kiếm vẻ đẹp thẩm mỹ của tp mà còn là sự cống hiến trong việc tạo ra một tương lai lâu dài.

Với nền tảng vững chắc trong sự đa dạng vh, kết hợp từ những giá trị thuộc di sản truyền thống của các cộng đồng dân tộc và thời kỳ thuộc địa trong ko gian xanh. Kiến trúc Singapore đương đại chú trọng vào tính bền vững, với những thiết kế cảnh quan sân vườn/thực vật trong các công trình mới. Kiến trúc xanh/green building và vấn đề thông thoáng đặc biệt quan trọng đối với kiến trúc ở đây do khí hậu nóng ẩm của nước này.  

Về quy hoạch đô thị, là 1 trong những dự án (DA) phát triển từ nền tảng giao thông công cộng dễ sử dụng và hiệu quả, xu hướng TOD/Transit-Oriented Development là một chiến lược toàn diện nhằm tạo ra các khu dân cư đông đúc, dành cho những cư dân thường xuyên đi bộ. Đây là những trung tâm tấp nập và sôi động tập trung xung quanh các trung tâm giao thông công cộng (như những nhà ga metro được bố trí dày đặc và luôn đi trước theo kế hoạch phát triển của các khu dân cư mới), thường là hạt nhân/hạ tầng của những khu dân cư mới và cũ. Bằng cách tích hợp liền mạch các cơ sở dân cư, thương mại và giải trí gần các nút giao thông công cộng, TOD tìm cách giảm thiểu phương tiện/xe cá nhân lưu thông trên đường, tăng lượng người sử dụng phương tiện công cộng và kích thích phát triển kinh tế địa phương. Các cơ quan thuộc chính phủ đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ các DA phát triển này thông qua cải cách phân vùng, nới lỏng tỷ lệ diện tích sàn (FAR), bán quyền sử dụng ko gian BĐS và tạo điều kiện cho các quan hệ đối tác công & tư để đảm bảo vốn cho cơ sở hạ tầng công cộng. 

Môi trường đô thị của Singapore cung cấp những nền tảng thuận lợi cho việc triển khai TOD do sự hội tụ của các yếu tố nhân khẩu học, cơ sở hạ tầng và chính sách phát triển của chính phủ. Mật độ dân số cao đảm bảo lượng người đi phương tiện công cộng và lưu lượng đi bộ ổn định cho các DA phát triển mới, tạo ra các khoản đầu tư đáng kể vào giao thông công cộng và các DA liên quan khả thi về mặt kinh tế. Cam kết của khu vực đối với công nghệ hiện đại và nâng cấp cơ sở hạ tầng liên tục góp phần tạo nên các hệ thống giao thông công cộng đáng tin cậy và hiệu quả, ngày càng gia tăng, với số lượng lớn, việc sự sử dụng của công chúng sẽ càng nâng cao vai trò của TOD. 

Về những kỷ lục của kiến trúc Singapore, phải kể đến Jewel @ Changi airport (còn được gọi là Jewel) là 1 khu phức hợp giải trí và mua bán/shopping theo chủ đề thiên nhiên được bao quanh và liên kết với một trong những nhà ga hành khách/terminal của sân bay Changi ở Singapore. Điểm nhấn của nó là thác nước trong nhà cao nhất thế giới/The world's tallest indoor waterfall.

Marina Bay Sands là kỳ quan kiến trúc nổi bật của Singapore. Đây là công trình kết hợp tuyệt đẹp giữa lịch sử hào hùng của Singapore với tương lai tiên phong của tp này. Công trình ấn tượng này có SkyPark rộng 1,2 ha, nằm trên đỉnh ba tòa tháp (khách sạn được xây dựng với tiến độ một tầng sau mỗi 4 ngày). Ba tòa tháp khách sạn 57 tầng (khoảng 191m) với views/nhìn ra trung tâm tp là những khung cảnh rất ngoạn mục.

Bên cạnh đó, Marina Bay Sands còn là nơi có một bảo tàng, một nhà hát với hơn 2.100 chỗ ngồi, một trung tâm mua sắm với hơn 170 thương hiệu xa xỉ và cao cấp cùng nhiều nhà hàng và quán bar tại Singapore. Trung tâm triển lãm và hội nghị đa năng này là nơi có một trong những phòng khiêu vũ lớn nhất châu Á và một quảng trường sự kiện ngoài trời - một địa điểm hoàn hảo để xem Spectra Show - có thể chứa tới 10.000 người.

Ở VN kiến trúc của Singapore cũng là những mô hình phù hợp với cuộc sống hiện nay: những ví dụ tiêu biểu có thể nói đến như Estella Heights tại tp. Hồ Chí Minh là khu phức hợp căn hộ cao cấp do Keppel Land phát triển, mang đến trải nghiệm sống theo phong cách nghỉ dưỡng với các tiện ích như hồ bơi, phòng tập thể dục và câu lạc bộ, tọa lạc tại Quận 2, gần các trung tâm mua sắm và trường học quốc tế.

Empire City tọa lạc tại Khu đô thị mới Thủ Thiêm, khu trung tâm thương mại tương lai của tp.HCM. Khi hoàn thành, DA sẽ bao gồm khoảng 3.000 căn hộ cao cấp, văn phòng và bất động sản bán lẻ cũng như một khu phức hợp tháp hỗn hợp cao 86 tầng, mang đến những gì tốt nhất về phong cách sống ven sông và đô thị cho tp.HCM.

Saigon Centre là khu phức hợp đa chức năng tại tp. Hồ Chí Minh, 1 biểu tượng của Singapore ở trung tâm của thủ đô kinh tế của VN.

The Infiniti at Riviera Point là dự án mới nhất do Keppel Land hợp tác phát triển tại Nam Sài Gòn, được triển khai dựa trên kinh nghiệm kiến tạo những khu dân cư tuyệt đẹp nằm bên vịnh Keppel và Vịnh Marina tại Singapore.

NHÀ Ở

Nhà ở tại Singapore có thể được chia thành ba loại: căn hộ riêng, biệt thự và chung cư.

Người nước ngoài tại Singapore thường sống trong các khu chung cư cao tầng riêng. Những nơi ở như vậy thường được thiết kế theo phong cách hiện đại (thậm chí là phong cách của tương lai), và được trang bị an ninh và các tiện nghi như hồ bơi, khu vực giải trí và bãi đậu xe. Tiền thuê nhà hàng tháng dao động từ 3.000 đô la Singapore đến 15.000 đô la Singapore, tùy thuộc vào vị trí trung tâm của căn hộ, diện tích và khoảng cách đến khu trung tâm thương mại.

Do đất đai khan hiếm ở Singapore nên việc thuê biệt thự (nhà song lập, nhà bán song lập, v.v.) cực kỳ đắt đỏ. Chi phí thuê những ngôi nhà như thế này có thể lên tới 30.000 đô la Singapore. Người nước ngoài bị cấm mua nhà đất, trừ khi họ trở thành thường trú nhân/permanent resident và được Bộ Luật cho phép bằng văn bản.

Đối với những người nước ngoài có ngân sách hạn hẹp, chung cư là lựa chọn tốt nhất. Vì những căn hộ này do Hội đồng Phát triển Nhà ở/Housing & Development Board xây dựng nên chúng được gọi một cách phổ biến là HDB (HDB flats). Hệ thống HDB đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo nhà ở giá rẻ cho phần lớn dân số. Phần lớn người dân Singapore sống trong các HDB. Chúng có kích thước khác nhau từ hai phòng ngủ đến bốn phòng ngủ, và giá dao động trong khoảng từ 1.500 đô la Singapore đến 3.000 đô la Singapore mỗi tháng. Mặc dù HDB không cung cấp dịch vụ và các tiện nghi sang trọng như nhà ở tư nhân dạng cao cấp, nhưng chúng thường là một phần của khu dân cư bao gồm trung tâm mua sắm, nhà hàng và cơ sở thể thao.

 (còn nữa)

Hình ảnh (chọn từ net): Khu nhà Kampung Admiralty (completed in 2017)

Kampung Admiralty là 1 trong những kiến trúc tiêu biểu hiện nay của Singapore. Đây là tổ hợp kiến trúc công cộng tích hợp đầu tiên thiết kế với mục đích kết hợp nhiều tiện ích và dịch vụ công cộng trong 1 công trình. Cách tiếp cận truyền thống là mỗi cơ quan chính phủ sẽ tự khai thác một lô đất riêng, tạo ra một số tòa nhà độc lập. Mặt khác, khu phức hợp tích hợp một cửa này tối đa hóa việc sử dụng đất và là nguyên mẫu đáp ứng nhu cầu của dân số già hóa của Singapore (nhằm khắc phục nhược điểm/khủng hoảng đang diễn ra trong xh ở các nước Đông Á phát triển hiện nay).

(còn nữa)

BIẾT

 Giác-Thức-Tri-Ngộ: thế nào là biết?

     1. Tôi làm khoa học, gần đây lại quan tâm đến giáo dục nên quan tâm tới biết là gì và làm thế nào để biết. Và cũng vì thế là kẻ thù của thuyết “không thể biết” và “không thể nghĩ bàn”. Nghe thì có vẻ viển vông nhưng vấn đề rất thiết thực và thời sự. Nếu làm rõ có khi ra công nghệ mới có thể kiếm tiền rất nhiều cũng nên. Ngoài ra giáo dục cũng là một thị trường mênh mông đang chờ một quan niệm mới về “biết” khi AI đang thay thế những hiểu biết cũ.

     2. Trong gốc chữ Hán Việt cả bốn chữ  đều liên quan tới “biết”. Bốn cái biết đó đều khác nhau, tuy vẫn hay dùng lẫn lộn. Giác nghĩa gốc liên quan chủ yếu tới “cảm tính”, Tri liên quan chủ yếu tới “lý trí”. Nói “chủ yếu” là vì không cái biết thật sự nào mà chỉ liên quan một thứ. Điều thú vị là chữ nào cũng có nghĩa nặng và nghĩa nhẹ. Chẳng hạn chúng ta có thể “biết” ai đó nhưng không tới mức “quen”, mà cũng có thể “quen” nhưng không đến mức “biết” ai đó. Giác có thể chỉ là cảm giác, nhưng có thể “giác” về đạo là một sự thấm nhuần sâu sắc. Lý do là mọi cái biết của con người đều rất mờ nhạt, tùy tiện ẩn hiện tuỳ lúc.

    3.Truyền thống phương Tây chỉ bàn về hai cách để có tri thức là bằng quan sát, kinh nghiệm hoặc bằng suy luận, lý trí. Thời cận đại các triết gia phương Tây đã chia làm hai phái tranh cãi không ai chịu ai. Phái lý trí chủ nghĩa (rationalism) cho rằng cảm giác và kinh nghiệm là ảo tưởng, do đó tri thức chân chính chỉ có từ lý trí, suy luận. Phái này điển hình là các tên tuổi vĩ đại như Descartes, Spinoza, Leibnitz. Descartes nổi tiếng với câu nói “Tôi suy nghĩ, tức là tôi tồn tại” Những người ít suy nghĩ, luôn sợ ong thủ, nếu không thù ghét cụ này, chẳng qua họ không hiểu cụ ấy coi họ như súc vật vô tri” nhưng nói cho văn hoa mà thôi. 

      Cụ Leibnitz rất sâu sắc với tư cách là nhà toán học và nhà triết học. Có điều hai thành tựu vĩ đại nhất liên quan tới tên cụ là nguyên lý nguyên nhân đủ và đạo hàm đều có người tìm ra trước cụ rất lâu. Tuy vậy, nhờ cụ diễn giải mọi sự mới trở nên dễ hiểu cho chúng ta ngày nay. Quả là lý trí thì phải có thể làm mọi sự sáng sủa. Spinoza khét tiếng ở chủ nghĩa phiếm thần. Cụ bảo Chúa chính là toàn bộ tự nhiên và ngược lại. Đó là công lớn của cụ. Đỡ phải nghe các ông thực ra chẳng có gì khác nhau cãi nhau.

    4. Trường phái kinh nghiệm cầm đầu là Bacon, Locke và Hume coi tri thức là từ kinh nghiệm mà ra. Bacon có thể coi là cha đẻ của chủ nghĩa kinh nghiệm đã bỏ nhiều công sức để tránh các sai lầm của sử dụng kinh nghiệm mà ông gọi là ngẫu tượng của tâm trí. Đọc ông tôi mới thấy chủ nghĩa kinh nghiệm không phải niềm tin vớ vẩn của bọn thích nghịch đất sét. Locke có một ý tưởng liên quan đến giáo dục là coi tâm trí trẻ em là một tấm bảng trắng mà tri thức được kinh nghiệm viết lên. Dẫu không hoàn toàn đúng quan điểm này cũng mới mẻ và có giá trị đối với thực hành giáo dục. Hume giống Bacon ở điểm hoài nghi và phê phán sâu sắc với phương pháp kinh nghiệm. Ông cho rằng niềm tin thô sơ “cứ quai búa đi rồi bạn sẽ hiểu về sắt thép” là sai lầm, do không phải kinh nghiệm nào cũng dẫn tới tri thức. Ông nhận xét rằng tri thức có từ cảm xúc, thông qua ấn tượng và ý tưởng. Sau đó là các yếu tố tâm lý như quyền lợi, niềm tin, cảm xúc, thói quen, đánh giá sẽ ảnh hưởng tới cách chúng ta diễn giải thế giới và gọi đó là tri thức. Nếu như vậy, quy luật nhân quả cũng chỉ là một thói quen nhận thức theo Hume. Như vậy, các nhà kinh nghiệm quả là vĩ đại, ở chỗ họ nghi ngờ chính phương pháp của họ. Điều đó khác các nhà lý trí, cứ "quân ta" là cảm tình.

     5. Như vậy với kinh nghiệm và lý trí chúng ta mới có cái biết cảm tính và cái biết lý tính liên quan tới Giác và Tri (theo nghĩa hẹp và ở mức cơ bản). Ngoài những cái biết đó còn cái biết nào khác hay không? Câu hỏi đó cũng tương đương với việc hỏi ngoài Thực tại nhận thức được bằng kinh nghiệm và Thực tại nhận thức bằng lý trí còn có Thực tại nào khác hay không? Đương nhiên, vẫn có khả năng dung hoà các quan niệm về nhận thức luận bằng cách giả thiết có nhiều Thực tại giao mà không nhất thiết trùng nhau. Phật học tin rằng có một Thực tại chỉ có thể nhận thức bằng Trực ngộ. Tôi cố ý không dùng chữ Trực giác hay dùng để tránh nhầm với cái biết cảm tính là Giác.

    6. Tôi sẽ không nói niềm tin cá nhân hay phán xét về sự tồn tại của Thực tại này. Tôi cho rằng chỉ có một Thực tại duy nhất mà chúng ta cố gắng tìm hiểu bằng cảm tính, lý tính và ngộ tính bằng Giác, Tri, Ngộ. Vẫn có khả năng là trong tương lai chúng ta sẽ nhận thức được những chân lý về Thực tại ngộ tính bằng cảm tính và lý tính, cũng như nhiều chân lý cảm tính đã được nhận thức bằng lý tính. Nhưng trước mắt chúng ta vẫn cần ngộ tính để lựa chọn nhiều thứ trong xã hội mà cảm tính và lý tính không thể làm được.

      7.  Vậy còn Thức? Cái biết của Thức khác Giác-Tri-Ngộ thế nào? Trước hết chúng ta phải làm rõ sự lạm dụng của ngôn ngữ. Trong đời thường không chỉ nghĩa của Thức mà của Giác, Tri và Ngộ cũng đã bị pha tạp với nhiều nghĩa lẫn lộn ở nhiều tầng do bệnh “mù” của chúng ta về khái niệm “biết”. Mà đã mù thì hay nói lung tung, tự mâu thuẫn. Chúng ta sẽ coi Thức là cái “biết” về một Thực tại chung và thống nhất. Trong Duy Thức học hay trong Khoa học hiện tại Thức là biết về cả Thực tại cảm tính ( Ngũ thức) và Thực tại lý tính (Ý thức-Mano). Nếu quả thực có Thực tại ngộ tính, đương nhiên chúng ta sẽ có thể mở rộng cái biết Thức để bao gồm cả Giác-Tri-Ngộ. Như vậy, Thức có thể ở hai mức, mức hiện tại chỉ bao gồm Tri và Giác. Mức tương lai bao gồm cả Tri-Giác-Ngộ, nếu như thực sự chỉ có một Thực tại duy nhất. Chúng ta có thể gọi là Chân Như, Như Lai tạng, Pháp Không hay Hồng Phạm tùy thích. Thực sự thì chúng như nhau cả.

Nguyễn Ái Việt (DEBRECEN.vidi72)

Tariff, tariff and tariff

  1. Tôi không phải là người yêu thích hay am hiểu chính trị. Thường không quan tâm tới chính trị thời sự. Không có thói quen đọc báo hay xem TV thời sự. Thảng hoặc có quan tâm đến một vài sự kiện, thường quan tâm đến khía cạnh xã hội, kinh tế hoặc tâm lý người. 

     2. Vụ Trump công bố bảng thuế suất, nhiều người chê về mặt đạo đức hoặc chính trị. Nhưng về xã hội-kinh tế-tâm lý tôi thấy có thể giải thích. Trump là một anh chàng thông minh, nhất là về khía cạnh đoạt thế, thủ lợi, nắm quyền lực, chắc không tự đút đầu vào thòng lọng đơn giản như các nhà phân tích đang bàn. 

    3. Tôi cho rằng bảng tariff này không phải để đem ra áp dụng mà để đưa ra để thương thảo song phương. Rõ ràng thị trường Mỹ là một miếng bánh béo bở mà ai cũng thèm muốn. Quan hệ với Mỹ không phải chỉ ở chính trị, thương mại mà còn là tài chính, công nghệ. Xưa nay, Mỹ vẫn là anh hai hào phóng, không thực sự quan tâm tới lợi hại vật chất trong quan hệ. 

     4. Tuy vậy, nuông riết rồi đàn em sinh hư, coi bất bình đẳng về thuế quan và cán cân thương mại là đương nhiên. Chỉ cần lấy lại quân bình thì ó ré là bất công. Họ cho là Mỹ không thể sản xuất được hàng tốt, nên phải mua của họ. Suy cho cùng thì nước Mỹ hay Trump có quyền bảo hộ thị trường hay không. Chẳng liên quan gì đến đạo đức. 

     5. Mỹ có lẽ không để ý tới mấy anh bé như ASEAN cho lắm, mà chủ yếu là hai anh hàng xóm sát nách. Xa hơn chút là Trung Nam Mỹ, Âu Châu, Nhật Hàn, Trung Đông. Điều Mỹ cần là hàng ngũ phải có kỷ luật. Mỹ có thể chịu thiệt chút ít, nhưng đàn em phải biết là được anh hai cưng chiều mà nghe lời. Mày chén của tao mà chửi tao xơi xơi là không được, trừ khi mày bé như con muỗi thì tha hồ vo ve.  

      6. Thương Ưởng nói: Bọn quý tộc ăn lộc vua mà không biết ơn vua, nay phải cho chúng biết. Trước hết bảng tariff là một cái bảng công bố mọi người biết quan niệm của Mỹ thế nào là công bằng. Từ đó mới biết mình phải làm thế nào để được gì. Siết chặt kỷ luật, trước hết phải có phạt có thưởng. Phạt trước để lập uy để biết giá trị của thưởng.  

       7. Sau khi công bố xuất phát điểm, theo cách giải thích xã hội-kinh tế-tâm lý, Mỹ sẽ tiến hành thương thảo song phương với tất cả các nước như kiểu mặc cả, thương thảo của doanh nghiệp. Mục tiêu là thiết lập trật tự mới. Sau khi thưởng phạt tariff, đương nhiên sẽ có boxing. Nhưng không vội lắm vì kho vũ khí vừa xả hàng hết mức ở Ukraine, cần có thời gian để đầy. Anh bị boxing có lẽ sẽ bé đủ để  dễ thấy hiệu quả răn đe. Vô phúc cho các bad and unlucky guy. 

      8. Mức tariff cao của Việt-Lào-Cam chắc chắn chủ yếu do khối lượng hàng trung chuyển tái xuất, chứ hàng hóa nội địa thực sự chắc tỷ lệ không cao. Cỡ 20 tỷ (15% đã là vui như Tết). 

      9. Túm lại, bớt nói chuyện chính trị pha đạo đức kiểu bánh mì kẹp dưa hay chocolate pha mắm tôm. Tập trung vào việc nên xem phải làm gì cho thông minh. Lụt thì lút cả làng. Biết đâu lại là một cơ hội cho các tay chơi đứng ở cuối hàng đợi. Cũng không cần hoảng loạn do tưởng tượng quá mức hoặc cộng hưởng bầy đàn để rối trí.

Nguyễn Ái Việt (DEBRECEN.vidi72)

Viết từ chuyện người thật việc thật: Ngôi nhà của chúng ta (15)

Singapore 2025

(tiếp theo)

GIÁO DỤC

Đây là câu chuyện cần phải viết riêng trong 1 chuyên mục dài, ở đây tôi chỉ tóm lược từ những gì là nền tảng cơ bản cùng với việc lựa chọn tiếng Anh là ngôn ngữ phổ cập trong giáo dục và giao tiếp của Singapore (Singapore đứng thứ 2 thế giới, sau Hà Lan, và đứng đầu châu Á về trình độ tiếng Anh). Tiếng Anh là một trong bốn ngôn ngữ chính thức tại Singapore cùng với Malay, Quan thoại và Tamil.

Hiện nay, Singapore là quốc gia đứng đầu hầu hết các bảng xếp hạng giáo dục toàn cầu do OECD công bố.

Từ chính sách của chính phủ đến các doanh nghiệp, vh Singapore coi trọng tính tự chủ, làm việc chăm chỉ và chế độ trọng dụng nhân tài. Những giá trị này được phản ánh trong hệ thống giáo dục của Singapore. Sau khi được phân loại theo dòng học thuật phù hợp với khả năng của mình, học sinh được thúc đẩy/hướng tới trình độ nâng cao/xuất sắc thông qua sự cạnh tranh lành mạnh (thường xuyên đứng đầu các danh sách quốc tế đánh giá kết quả và chất lượng đào tạo).

Hệ thống giáo dục công ở Singapore do Bộ Giáo dục quản lý và giám sát, nơi trợ cấp rất nhiều cho các trường công trong khu vực. Giáo dục đại học được thông qua ba trường đại học (đại diện hàng đầu): Đại học Quốc gia Singapore (NUS), Đại học Quản lý Singapore (SMU) và Đại học Công nghệ Nanyang (NTU). Ngoài ra còn có các trường quốc tế hoặc trường thuộc hệ thống nước ngoài (hướng đến con em của người nước ngoài sinh sống và làm việc tại Singapore). Tuy nhiên, việc theo học tại một trường quốc tế phải trả một chi phí khá đắt, với mức học phí hàng năm lên tới 30.000 đô la Singapore.

GIAO THÔNG 

Đến Singapore lần đầu, ấn tượng lớn nhất về đất nước này với tôi là những khoảng xanh và mặt nước được giữ gìn và phát triển tạo nên 1 môi trường sinh thái rất tốt cho con người. Ấn tượng lớn thứ 2 mà Singapore đã làm được vì người dân là giao thông công cộng. 

Hệ thống giao thông công cộng của Singapore là một trong những hệ thống tốt nhất thế giới. Dịch vụ xe buýt giá rẻ (0,70-2,50 đô la Singapore cho mỗi chuyến đi), đúng giờ và hiệu quả. Hệ thống này được bổ sung bởi hệ thống Giao thông công cộng nhanh/MRT* (có quy mô và phạm vi tương tự như Tàu điện ngầm London). Ngoài ra, mạng lưới đường sắt bao gồm 100 nhà ga trên bốn tuyến chính. Các tuyến này liên tục được mở rộng để cho phép mạng lưới vận chuyển tới 4,6 triệu hành khách mỗi ngày (Dân số hiện tại của Singapore là 5.860.133 người theo số liệu cập nhật vào ngày 01/04/2025).

Hình ảnh (chọn từ net): 2030 MRT map

Tính hiệu quả về chi phí của hệ thống giao thông công cộng trái ngược hoàn toàn với mạng lưới đường bộ, nơi mà việc sử dụng phương tiện riêng tư bị chính phủ đánh thuế rất cao để tránh khói bụi và tình trạng tắc nghẽn. Việc sở hữu một chiếc xe hơi ở Singapore cực kỳ tốn kém. Ô tô phải chịu phí đăng ký, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế carbon và các loại phí bổ sung dựa trên loại nhiên liệu mà người lái xe sử dụng. Tuy nhiên, mạng lưới giao thông công cộng, trong đó hệ thống MRT hoạt động rất hiệu quả, vì vậy người dân ko nhất thiết phải có xe hơi riêng.  

Trong các khu dân cư và trên đường, có thể thấy những nhãn hiệu xe hơi quen thuộc ở tp. HCM (chiếm đa số là các loại xe Nhật). Tại các khu nhà giàu, Mercedes là loại xe được sử dụng nhiều nhất.

Singapore kết nối với thế giới chủ yếu bằng đường hàng ko. Từ Malaysia, có thể đến Singapore bằng đường bộ (cho những người dùng xe hơi và đường sắt).

Giao thông/EXCELLENT PUBLIC TRANSPORT: tôi rất thích đi lại ở Singapore, đặc biệt với MRT. MRT của Singapore là một trong những thế hệ tàu điện ngầm mới và hiện đại nhất thế giới. Đây là 1 hệ thống giao thông công cộng rất đáng tin cậy, hiệu quả và chi phí rẻ với hơn 100 nhà ga nằm trên khắp hòn đảo. Tôi rất thích hệ thống hiệu quả và dễ hiểu này vì ko mất nhiều thời gian để thích nghi và có thể hiểu được cách bố trí của tp và dùng phương tiện công cộng như người dân địa phương trong thời gian rất ngắn.

Trên toàn Singapore, hệ thống MRT có sáu tuyến và hoạt động từ 05:30 đến 00:00. Các chuyến tàu thường cách nhau mỗi 2-3 phút từ 07:00 đến 09:00 và sau mỗi 5-7 phút cho phần còn lại của ngày.

Giá (một chuyến): 1,40 đến 2,50 SGD (1 đến 2 USD)

Xe buýt

Xe buýt có nhiều tuyến đường. Chúng chạy từ 05:30 sáng đến 00:00 sáng và đến sau mỗi 5-30 phút. Xe buýt đêm cũng có sẵn trên một số tuyến đường cho đến 02:00.

Giá vé/phí dựa trên khoảng cách di chuyển (Người Sing thường dùng thẻ tap lúc lên xe và xuống). Nhìn chung sẽ nằm trong khoảng từ 0,42 đến 1,05 SGD (0,30 đến 0,75 USD).

Tàu hỏa

Ngoài MRT, ko có mạng lưới đường sắt nào xung quanh thành phố. Chỉ có một đoạn đường sắt ngắn kết nối Singapore với mạng lưới đường sắt Malaysia. Hai nhà ga quốc tế nữa đang được lên kế hoạch xây dựng.

Taxi

Singapore có cả taxi địa phương và ứng dụng gọi xe. Các bến taxi được xác định khắp tp, đây là những nơi mà taxi được phép đậu trong thời gian chờ khách, mặc dù có thể vẫy một chiếc trên đường.

Các ứng dụng gọi xe và gọi xe phổ biến bao gồm:

Grab

Gojek

Ryde

Giá thay đổi tùy theo thời điểm trong ngày. Lưu ý rằng taxi địa phương có thể phải chịu các khoản phụ phí khác nhau. Taxi qua ứng dụng gọi xe thường rẻ hơn. Dự kiến phải trả khoảng 10 SGD (7 USD) cho hành trình 10 km trước khi tính phụ phí.

Người đi làm ở Sing đều quen với việc giao thông công cộng có thể trở nên rất đông đúc vào giờ cao điểm: từ 07:00 đến 10:00. Thường thì ít đông đúc hơn khi đi làm về.

Với phương tiện công cộng và mạng lưới đường bộ được kết nối chặt chẽ nên người dân và du khách dễ dàng di chuyển tới các khu trung tâm mua sắm hay các điểm tham quan đẳng cấp quốc tế. 

Hệ thống giao thông công cộng ở Singapore là 1 mạng lưới dày đặc, bao phủ mọi khu vực của tp. Trên thực tế, nên sử dụng phương tiện công cộng có máy lạnh, đặc biệt là trong những tháng mùa hè ẩm ướt và sự nóng bức có thể gây khó chịu.

Quy định lái xe ở Singapore: Độ tuổi lái xe hợp pháp là 18 tuổi. Người lái xe phải thắt dây an toàn và lái xe bên trái. Lưu ý rằng giới hạn tốc độ tiêu chuẩn ở Singapore là 50 km/h trên đường thường và 70-90 km/h trên đường cao tốc (xa lộ).

Singapore là một trong những đất nước có mật độ dân số cao nhất thế giới. Do đó, Chính phủ nước này đã thực hiện các biện pháp nhằm kiểm soát lượng phương tiện cá nhân một cách chặt chẽ. Nước này đã đặt ra rất nhiều thuế phí liên quan đến ô tô, xăng dầu, hạn chế tối đa lượng phương tiện cá nhân lưu thông trên đường phố. Nếu muốn sở hữu một chiếc ô tô ở đây cũng không hề rẻ chút nào. Nếu buộc phải có một chiếc, người nước ngoài sẽ phải trả phí gấp nhiều lần cho cùng một mẫu xe ở Singapore so với ở quê nhà. Nếu không cần thiết, hãy tạm gác việc đó và tiết kiệm chi phí để dành cho mua sắm và ăn uống.

Chính vì lẽ đó, hầu hết người dân nơi đây di chuyển bằng phương tiện công cộng hoặc đi bộ. Đi bộ ở đây không đơn thuần chỉ là nhu cầu di chuyển của người dân mà còn là thói quen, lối sống của người Singapore. Đây cũng được xem như là một cách vận động cơ thể giúp nâng cao sức khỏe hiệu quả.

Ngoài ra, các con đường được rợp bóng cây, có mái che, sạch sẽ, thông thoáng giúp người dân có thể thoải mái di chuyển trong không gian trong lành, yên bình giữa lòng đô thị sôi động.

"Người dân Singapore có thể đi được 10.000-20.000 bước mỗi ngày mà không hề bận tâm đến điều đó" Butter chia sẻ.

Quốc gia tp này tự hào có vị trí đáng mơ ước ở châu Á, có thể đến đây từ nhiều sân bay quốc tế. Sân bay Changi là một trong những sân bay kết nối tuyệt vời nhất trên thế giới, với các chuyến bay liên tục khởi hành đến Ấn Độ, Thái Lan, VN, Campuchia, Bali, TQ, Philippines, Malaysia, Úc và Châu Âu, v.v. Changi liên tục được mở rộng, nâng cấp và phát triển với những nhà ga/terminal mới. 

(còn nữa)

(*): Mass Rapid Transport

Viết từ chuyện người thật việc thật: Ngôi nhà của chúng ta (14)

Singapore 2025

(tiếp theo)

Trong 1 khu dân cư (29/03/2025)

Các khu dân cư tại Singapore được quy hoạch đầy đủ các tiện ích như siêu thị, chợ, nhà thuốc... Mô hình thiết kế tập trung này đã được chứng minh là cải thiện cuộc sống của cư dân, mang lại sự thuận tiện và tiện ích trong việc đáp ứng nhu cầu hàng ngày.

Singapore - đã mở rộng mạng lưới lối đi bộ có mái che, cho phép nhiều cư dân tận hưởng các kết nối giữa các tòa nhà, thuận tiện đến các trạm xe buýt và nút giao thông công cộng.

Kể cả những chỗ băng qua đường cũng có mái che cho người đi bộ.

Từ các tòa nhà, người dân Singapore có thể đi theo lối đi có mái che để tới trạm xe buýt.

Hình chụp tại 1 chỗ băng qua đường có mái che. Trong hình là nút bấm để bật đèn báo cho xe hơi dừng lại để qua đường (bên dưới mũi tên). Phía trên là màn hình để tap thẻ cho người ưu tiên (già cả, ngồi xe lăn). Đèn sẽ bật lên với thời gian lâu hơn cho các đối tượng này qua đường.

Một yếu tố đặc biệt khác là 90% dân số nước này sống cách không gian xanh chỉ 10 phút đi bộ, khi môi trường sống được bao quanh bởi đa dạng các khu bảo tồn thiên nhiên, vườn công cộng và công viên.

Chính môi trường sống gần gũi với thiên nhiên và cách thiết kế tp độc đáo giúp người dân giảm cảm giác cô đơn, chứng mất trí nhớ và bệnh tim mạch - ba trong số những mối đe dọa đối với người lớn tuổi trên thế giới.

Để khuyến khích trong mỗi gia đình có nhiều thế hệ gắn bó sinh sống với nhau, Chính phủ Singapore đã đưa ra quy định người dân sẽ được giảm thuế nếu cha mẹ sống chung với con cái.

Một dự án khác mang tên Kampung Admiralty được phát triển vào năm 2018 là một mô hình xây dựng nhằm mục đích kết nối người cao tuổi với thiên nhiên và con người thuộc mọi thế hệ.

Đặc trưng của dự án là sự đa dạng, bao gồm công viên trong nhà, trung tâm biểu diễn, khu ẩm thực, căn hộ và trung tâm y tế, khu chăm sóc người già và trường mầm non được đặt cạnh nhau, tạo ra một môi trường sống chất lượng và tích cực cho mọi lứa tuổi.

Singapore hướng đến mục tiêu trở thành một xh trọng dụng nhân tài, nơi mà sự chăm chỉ sẽ đưa bạn lên đến đỉnh cao. Điều này đã tạo ra một cấu trúc phân cấp khá lớn, với một khái niệm chính là sự tôn trọng và lịch sự đối với những người cao cấp hơn mình.

Người Singapore dựa rất nhiều vào giao tiếp gián tiếp để giữ phép lịch sự. Điều này bao gồm ngôn ngữ cơ thể, biểu cảm và giọng điệu, cũng như lắng nghe người khác một cách cẩn thận.

Nói to có thể bị coi là thô lỗ, cũng như việc duy trì giao tiếp bằng mắt quá lâu.

Mọi người có thể tránh trả lời câu hỏi bằng "không". Nếu ai đó do dự hoặc có vẻ như trả lời gián tiếp, họ có thể đang cố từ chối lời đề nghị của bạn mà không làm bạn phật lòng.

Chỉ bằng ngón trỏ là bất lịch sự. Dùng cả bàn tay hoặc đầu để ra hiệu.

Chạm vào đầu ai đó là hành vi thiếu tôn trọng.

Cởi giày khi vào nhà ai đó là hành vi tôn trọng.

(còn nữa) 

Hình ảnh: Chụp trong 1 khu dân cư ở Ang Mo Kio town @ Central Region of Singapore (29/03/2025)

Viết từ chuyện người thật việc thật: Ngôi nhà của chúng ta (13)

 (tiếp theo)

Singapore 2025

Đến Singapore, dễ nhận thấy sự giao thoa mang bản sắc đa văn hoá của người Mã Lai, Trung Hoa, Anh và Ấn Độ. Đây là nơi “Đông Tây hội ngộ” (East meets West), với tôi, Singapore rất hấp dẫn trong sự pha trộn của nhiều nền vh và những cơ hội phát triển cho tất cả mọi người. Mỗi lần đến đây, tôi đều bỡ ngỡ vì những sự khác biệt. Ở sân bay, sau khi cùng tài xế chuyển hành lý lên taxi, tôi đã lên xe sai chỗ vì Singapore là quốc gia lái xe bên trái (như Anh và nhiều nước khác) nên vô-lăng đặt ở bên phải/right-hand drive car.

Trên đường từ sân bay vào khu trung tâm

Singapore là quốc gia có tuổi thọ trung bình cao thứ 3 thế giới (chỉ sau Nhật Bản và Thụy Sĩ). Dan Buettner là một nhà khoa học nổi tiếng với công trình nghiên cứu về "Blue Zones" - Những khu vực có tuổi thọ trung bình cao nhất thế giới. Ông gọi Singapore là "Blue Zone 2.0", biên giới tiếp theo của quá trình lão hóa.

Singapore là hiện tượng khác biệt khi trở thành "Blue Zone" từ nỗ lực thay đổi theo thời gian, ko phải nhờ các điều kiện sẵn có như những quốc gia khác. Trong đó, phải kể đến vai trò của chính quyền với những chính sách được thực thi để có được kết quả này.

Phun rửa đường đi nội khu

Ở khu Ang Mo Kio/Ang Mo Kio Town, tôi thấy người Hoa, người Mã và người Ấn chung sống với nhau rất bình yên, hòa thuận. Một cuộc sống bình lặng và yên tĩnh. Mỗi cộng đồng là 1 nếp sống riêng. Tầng trệt của các chung cư thường là ko gian chung dành cho cộng đồng. Người Hoa thì làm tang lễ cho người quá cố ở đây, còn người Mã lại tổ chức lễ cưới (trong khi người Hoa thích đám cưới ở nhà hàng sang trọng hơn).

Nhà ở khu Ang Mo Kio/Ang Mo Kio Town

(còn nữa)

Viết từ chuyện người thật việc thật: Ngôi nhà của chúng ta (12)

 Singapore 2025

Singapore là 1 câu chuyện kỳ diệu của thế giới. Từ một thị trấn nghèo thuộc thế giới  thứ 3, nơi đây đã trở thành 1 quốc gia phát triển với môi trường trong lành, chính phủ liêm chính* (khi trên thế giới tồn tại những bộ máy quan liêu, thường là những cơ chế tham nhũng, Singapore là một mô hình về hiệu quả. Các viên chức chính phủ được bổ nhiệm hoàn toàn dựa trên năng lực và được trả lương cực kỳ hậu hĩnh để bảo vệ họ khỏi sự cám dỗ tham nhũng). 

Singapore hiện tại được thế giới nhìn nhận là 1 đảo quốc thịnh vượng, an toàn và trong sạch, với sự có mặt của các tập đoàn đa quốc gia hùng mạnh nhất trên thế giới. Singapore đã “cất cánh” rồi “hóa rồng” trong môi trường tôn vinh những giá trị châu Á nhưng rất gần với phương Tây. Chính phủ Singapore chú ý đến tính xh của sự phát triển (khuynh hướng XHCN) nhưng lại xây dựng thành công theo kiểu xh TBCN. Sau 60 năm (1965-2025), xứ sở này xứng đáng là “viên ngọc quý của sự thịnh vượng’’ thành công của một “thiên đường tư bản chủ nghĩa” (“chủ nghĩa tư bản sạch”/Clean Capitalism, Capitalist Paradise). 

(Lược ghi từ các bài viết về Singapore)

-----------

Tôi trở lại Singapore trên chuyến bay VN-651 rời Tân Sơn Nhất vào buổi sáng 29/3. Lúc này, ở Singapore vẫn thường có những cơn mưa nặng hạt và sấm chớp về chiều dù mùa mưa đã kết thúc. Singapore có khí hậu khá tương đồng với miền Nam VN, nhưng do gần Xích đạo nên lượng mưa nhiều hơn (Mùa mưa bắt đầu từ tháng 9 đến hết tháng 1). 

Hình ảnh: Sảnh đến @ Terminal 3, Changi airport

Trở lại Sing sau 6 năm, tôi thấy đất nước này thật sự vươn lên với Kế hoạch xanh Singapore 2030 (KX 2030**). Những thay đổi mà tôi nhận thấy nằm trong kế hoạch hướng đến các mục tiêu đầy triển vọng trong 10 năm, củng cố các cam kết của Singapore theo Chương trình phát triển bền vững năm 2030 của LHQ và Thỏa thuận Paris, hoàn thành từng bước để đạt được mục tiêu phát thải ròng bằng 0 trong dài hạn vào năm 2050. KX 2030 là 1 chương trình phát triển bền vững, với các kế hoạch hành động chắc chắn, liên quan đến hầu hết mọi khía cạnh trong cuộc sống.

Phát triển bền vững không phải là điều mới mẻ đối với Singapore. Singapore đang chuyển mình thành ‘’một tp trong thiên nhiên’’ và hiện là 1 trong những thành phố xanh nhất thế giới. Ngày nay, Singapore đã bảo vệ hơn 7.800 ha không gian xanh dưới dạng các khu bảo tồn thiên nhiên, công viên thiên nhiên, vườn và công viên, cũng như cây xanh tích hợp trên khắp thành phố. Nhờ những nỗ lực phủ xanh này, diện tích phủ xanh của Singapore hiện đạt hơn 40%.

(còn nữa)

(*): Nguyên tắc pháp quyền được tôn trọng và tuân thủ tại quốc gia này. Do lịch sử thuộc địa, phần lớn hệ thống pháp luật của Singapore dựa trên luật pháp Anh. Luật được thông qua bởi chính phủ, cơ quan hành pháp được bầu cử dân chủ có thẩm quyền theo Hiến pháp.

Sau khi giành được độc lập từ Malaysia vào năm 1965, Singapore là một nền dân chủ tương đối trẻ; trong trường hợp không có tiền lệ pháp lý địa phương, các thẩm phán sẽ coi luật chung của Anh là ví dụ để noi theo. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, Singapore đã bắt đầu tạo ra hệ thống pháp lý của riêng mình, thoát khỏi truyền thống của Anh và noi theo thông lệ tốt nhất trên toàn thế giới. Một ví dụ là Đạo luật bảo vệ dữ liệu cá nhân (PDPA) của Singapore, lấy cảm hứng từ các hướng dẫn của OECD về Bảo vệ quyền riêng tư và Luồng dữ liệu cá nhân xuyên biên giới và Khung bảo mật của Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương (APEC).

(copy từ net)

(**): Viết tắt của tôi

Chính trị và tâm linh hóa theo hướng đạo đức,

  Độ này tôi ít trò chuyện Facebook vì thấy người Việt, kể cả nhiều bạn bè và những người tôi vốn cho là "có nghĩa lý" bị chính trị hóa và tâm linh hóa theo hướng đạo đức nhiều quá. 

       Chính trị hóa và tâm linh hóa đã không hay lắm nhưng còn chịu được. Theo hướng đạo đức thì quả thực ghê tởm. Không phải ghê tởm kiểu gì mạnh mẽ kinh khủng, mà giống như nhớt sứa hay đờm rãi gì đó.

        Có lẽ Einstein cũng có cùng cảm giác đó khi nói về chủ nghĩa yêu nước quá khích. Chủ nghĩa yêu nước vốn hay, nhưng theo hướng đạo đức, thì đúng như Einstein nói, rất kinh tởm vì đạo đức giả*.

        Nói thế không có nghĩa là tôi bài xích chính trị và tâm linh. Nhưng dùng đạo đức để áp đặt quan điểm chính trị và tâm linh của mình cho người khác thì không thể chấp nhận. Vì vậy tôi xin lỗi một số người tôi có lý do để yêu quý là sẽ không đọc các loạt bài họ đang thả bom, có thể do sợ hãi, về việc họ bị chính trị hoặc tâm linh hóa theo hướng đạo đức.

(*): Heroism on command, senseless violence, and all the loathsome nonsense that goes by the name of patriotism - how passionately I hate them!
Albert Einstein

Nguyễn Ái Việt (DEBRECEN.vidi72)

Đặt tư tưởng ở trên tất cả và vấn đề lựa chọn tiếp theo

 Nhân quả và logic

   1. Nhân quả là một trong những quy luật quan trọng mà chúng ta cần nắm vững và thực hành suốt đời. Tuy vậy, chúng ta thường thần thánh hóa hoặc đơn giản hóa nó rồi sa vào ngụy biện để áp dụng sai. 

   2. Chúng ta có thể tiếp cận nó từ phương diện tâm linh "ác giả ác báo", "đời có vay có trả", "tạo nghiệp", "oan gia trái chủ", "duyên nợ tiền kiếp",... Nhìn chung đó là một thứ luân lý mà tôn giáo dựng lên để an ủi và quản lý tín đồ. Những tai bay vạ gió không giải thích được thì cho đó là ý chúa hoặc do nghiệp từ kiếp trước hãy nhẫn nhục mà chịu. 

   3. Tôi không phản đối lựa chọn niềm tin của người khác, nhưng tôi không lựa chọn cách giải thích như thế. Chỉ bởi vì, tôi có một công cụ là logic. Logic được sử dụng, chuẩn hóa và hệ thống hóa thành các quy tắc đơn giản bởi các triết gia Hy Lạp từ cách đây 2500 năm trở thành công cụ cho tư duy và khoa học. 

    4. Ở Trung Quốc, tới thế kỷ 17, các giáo sĩ phương Tây mới truyền phép suy luận logic cùng với khoa học, toán pháp, lịch pháp. Người Trung Quốc phiên âm và gọi nó là la tập học, coi là một bí kíp thần bí như võ học Ba Tư.  La tập là phiên âm của chữ logic, đọc theo giọng Bắc Kinh lơ lớ  như "lâu chịch", người phương Tây có thể nghe ra là logic.

    5. Tuy vậy, họ cũng không thực hiểu nó một cách sâu sắc vì nó quá đơn giản nhưng khác biệt với cách suy luận dựa trên âm dương ngũ hành, quái quẻ dịch rắc rối. Vì thế, mãi đến đầu thế kỷ 20, các nhà tư tưởng như Khang Hữu Vi, Lương Khải Siêu mới học lại và du nhập logic từ người Nhật với cái tên là luận lý học. Người Nhật tất nhiên học mót lại từ phương Tây và họ có công chế ra các thuật ngữ gốc Hán Nhật cho các tri thức tân học. Chỉ như vậy cũng đủ làm họ trở thành một dân tộc phát triển và cường thịnh. 

     6. Chúng ta hoàn toàn có thể sử dụng logic để tiếp cận nhân quả. Tuy vậy, ngày nay chúng ta hay áp dụng logic một cách thô sơ và nhầm lẫn nhân quả với phép suy luận kéo theo. A suy ra B, thường bị nhầm thành A là nguyên nhân B là kết quả một cách vụng về, dẫn đến nhiều hệ quả sai làm tràn lan trong xã hội. Dựa trên kinh nghiệm tử những lớp logic thực hành tôi đã dạy cho người lớn và trẻ em, có lẽ chúng ta phải để thời gian phân tích vấn đề này và thực hành thật kỹ để tẩy rửa những ô uế tư duy do sai lầm này gây ra. 

       7. Nhân quả là việc 2 sự kiện A và B trong đó sự kiện A xảy ra ở một thời điểm trước tạo điều kiện để xảy ra sự kiện B ở thời điểm sau. Chúng ta có xu hướng tìm quy luật, giải thích hiện tượng tự nhiên, xã hội, kinh tế, tâm lý, nhận thức bằng quan hệ nhân quả. Toàn bộ tri thức của con người là tìm nguyên nhân và kết quả của các hành động, sự kiện. 

       8. Tuy vậy, chúng ta cần làm rõ mô tả ngắn gọn ở trên để tránh suy diễn sai lầm. Thế nào là "tạo điều kiện" hay nói cho đúng là "gây ra"? Tức là nếu A xảy ra thì B bắt buộc xảy ra. Nếu A không xảy ra thì sao? B vẫn có thể xảy ra do một nguyên nhân khác. Hoặc không xảy ra. Chẳng hạn tôi có thể làm rơi chiếc cốc thủy tinh xuống đất làm nó vỡ, và là nguyên nhân gây ra vỡ cốc, nhưng cốc có thể vỡ do nhiều nguyên nhân khác. Không cần thiết phải có tôi chiếc cốc mới vỡ. Mà có thể do con mèo, động đất hay anh A xô bàn ghế. Nói một cách khác tôi làm rơi là điều kiện đủ để cốc vỡ, không phải là điều kiện cần. 

       9. Chúng ta hãy lập bảng giá trị của nhân quả cho 2 sự kiện A và B, với giá trị 1 là đúng (xảy ra) và 0 là sai (không xảy ra), căn cứ vào những gì chúng ta đã nói ở trên 

              A       B        A gây ra B 

              1        1             1 

              1         0            0

              0         1            1

              0          0           1

     Bảng giá trị này giống hệt bảng giá trị của phép toán logic A--> B  (A suy ra B). 

      10.  Tuy vậy, nếu nói nhân quả chính là suy luận logic thì lại là một sai lầm (tai hại ở chỗ là sai lầm này khá phổ biến và chết người khi áp dụng trong kinh tế, xã hội, chính trị và đạo đức mà chúng ta có thể lấy muôn vàn ví dụ). Chúng ta hãy lấy một ví dụ đơn giản ít gây tranh cãi về quan điểm: 

          Sự kiện A: Việt Nam vô địch AFF Cup 2024 

          Sự kiện B: Việt Nam thắng Malaysia ở bán kết.

      Tất nhiên, chúng ta không cần biết kết quả bán kết vẫn có thể suy ra Việt Nam ắt phải thắng Malaysia, tức là A--> B. Tuy nhiên, không thể nói sự kiện A là nguyên nhân, sự kiện B là kết quả vì A xảy ra sau. Thậm chí B cũng không thể là nguyên nhân, nếu Việt Nam thua ở chung kết sẽ không thể vô địch.

     11. Như vậy, suy luận nhân quả là trường hợp riêng của suy luận logic, nếu thỏa mãn thêm trật tự thời gian. Chúng ta có thể nhận thấy về mặt ngôn ngữ, các mẫu câu phức hợp "Nếu A thì B", "Từ A, suy ra B", "Bởi vì A, nên ta có B",..... đều là cách biểu thị bằng lời phép suy luận A--> B.  Chính do có nhiều cách biểu thị ngôn ngữ như vậy mà trẻ em bị rối khi học hình học. 

     12. Chúng ta hãy hiểu một cách trực giác bảng giá trị chân lý 

A-->B. Hai dòng đầu là hiển nhiên. Nếu A đúng thì suy luận đúng sẽ dẫn đến kết quả đúng, suy luận sai dẫn đến kết quả sai. Điều khó hiểu một chút là tại sao giả thiết sai suy luận đều đúng với mọi kết quả. Thực ra, ý nghĩa của nó là "nếu giả thiết sai thì kết quả nào cũng có thể có được với suy luận đúng". Đây chỉ là một quy ước cho lý luận. Chúng ta có thể sử dụng sơ đồ Venn để biểu thị phép suy luận bằng một vòng A nằm trong vòng B. Nếu một phần tử x nằm trong A đương nhiên nó sẽ nằm trong B, nếu bạn nói x không nằm trong B thì chắc chắn lý luận của bạn sai. Nếu x không nằm trong A, bạn có quyền nói x nằm trong B hoặc không nằm trong B và không có gì sai về lý luận (thực tế thì có thể sai hoặc đúng). Logic chính là quy tắc nói lên quyền suy luận, chứ không phải thực tế.

     13. Mục tiêu của chúng ta là tìm quan hệ nhân quả, nhưng do thiếu thông tin, chúng ta cần sử dụng logic là một quy tắc suy luận rộng hơn. Chẳng hạn, chiếc cốc vỡ là điều kiện cần để chúng ta tiến hành điều tra liệu có phải là bạn X nào đó làm vỡ. Tuy vậy trong thực tế, chúng ta vẫn thường ngụy biện về việc bạn X có khả năng làm vỡ cốc khi chiếc cốc chưa vỡ.

     14. Lý luận thì đến đây là rõ ràng nhưng thực ra chúng ta mới chỉ tưởng như vậy. Nếu không thực hành, trong thực tế áp dụng vẫn sai như thường bởi chúng ta sống trong một nền văn hóa cảm tính, coi thường lý trí, trọng thực hành, khiếp sợ kết quả, nên tràn ngập ngụy biện. Hãy thực hành chỉ ra các ngụy biện hàng ngày cũng đủ mệt nhưng đáng hơn là cầu cúng may rủi.

Nguyễn Ái Việt (DEBRECEN.vidi72)

ARANYDIPLOMÁS- BME-1975

Đăng ký ở Các Khoa Đại học BME Mong sao 75 Sinh viên Viêtnam tốt nghiệp 1975 của BME được nhận ARANYDIPLOMA trong năm 2025.

Số SV VN tốt nghiệp 1975 theo 6 Khoa như sau:

1. Khoa Kỹ sư Xây dựng: 1 người 

2. Khoa Ks Máy: 8

3. Khoa Kiến trúc: -

4. Khoa Hóa: 13

5. Khoa Điện: 47

6. Khoa Giao thông: 6

Tống cộng: 75 sv Việt năm trong tổng số 1800 sv tốt nghiệp năm 1975 của BME.

Peter Nagy

Lâu đài tình ái

BÓRY VÁR là một quần thể kiến trúc nằm cận kề thành phố SZÉKESFEHÉRVÁR, chỉ cách thủ đô BUDAPEST hơn sáu chục km. Đây là khu bảo tàng tư nhân duy nhất ở Hungary, do kiến trúc sư, hoạ sỹ, điêu khắc gia Bory Jenő (1879-1959) thiết kế và gần như do một mình ông tự tay xây dựng lên để tặng người vợ yêu của mình là nữ hoạ sỹ Komocsin Ilona (1885-1974). Ông đã bắt đầu khởi công xây dựng Bóry Vár trên một khu đất nằm trong thung lũng Maria từ năm 1923 tới khi ông mất năm 1959. Sau đó những người thân thích, bè bạn của ông tiếp tục hoàn thiện và 5 năm sau, năm 1964 công trình mới hoàn thành. Tới nay, quần thể kiến trúc độc đáo này được biết đến rộng rãi ở châu Âu, còn được coi là biểu tượng của tình yêu vĩnh cửu, là một Tatzs Mahal Hungary.

Giáp Văn Chung

Triết lý Đông - Tây

Logic, hình danh và âm dương, 

    1. Triết học phương Đông không thể tạo ra khoa học công nghệ được vì không có nhiều thứ, nhưng hiển nhiên và đơn giản nhất là do không có logic. Chính vì thế mà các loại tư tưởng gia nửa mùa ở Việt Nam, mới cho rằng suy luận logic là "hý luận", là "hình thức", là "tuyến tính", là "cơ học". Tóm lại là tất cả những gì mà khoa học cần có để phát triển. Nực cười ở chỗ họ chống và coi thường khoa học, nhưng rất sợ bị nói là "phản khoa học". Vì thế họ bám lấy mấy thứ "lượng tử", "phi tuyến", "bất định", "bất toàn" mà tán nhăng tán cuội theo ý mình, mặc dù chẳng hiểu chúng là gì, từ đâu ra.  Họ cho rằng những thứ đó là phủ định logic. Và vì thế họ cho rằng Triết học phương Đông đã "phát minh" ra "phi logic" từ lâu. Cũng giống như người vượn hay con heo phát minh ra phi tư duy và phi khoa học vậy. 

   2. Những nhà tư tưởng chân chính ở những nơi sinh ra và phát triển của Triết học phương Đông không nghĩ vậy. Ở Trung Quốc, lịch pháp được áp dụng và sửa đổi trên cơ sở khoa học từ thế kỷ 17, bởi Thang Nhược Vọng là một người Đức. Ta cứ gọi nhầm là âm lịch, thực tế là âm dương lịch. Tất nhiên giới sĩ phu Trung Quốc thời đó cũng chống báng ầm ĩ, nhưng rồi cũng phải tâm phục khẩu phục, vì đương nhiên là mùa màng biến chuyển phụ thuộc vào Mặt Trời. Có lẽ lúc đó, Trung Quốc mới bắt đầu biết tới tư duy theo lối logic. Họ gọi đó là "la tập"逻辑 . Đừng có suy luận chiết tự dài dòng nghĩa của "la" và "tập". La tập là phiên âm của chữ logic, đọc theo giọng quan thoại na ná như "lâu chịch" khá giống cách người Tây phương đọc chữ logic. 

     3. Sau này, người Nhật, khi dịch các Tân thư (sách phương Tây) đã phải chế ra một từ Hán mới là "luận lý" (nhật chế hán ngữ) vì trong kho tàng tri thức học từ người Hán đâu có cái gì tương tự, để chỉ logic. Ở Trung Quốc thì tới năm 1902, Nghiêm Phục mới chính thức đưa ra 2 từ "danh học" để dịch ý và "la tập" để dịch âm. Phải nói, cuối thời Minh đến Thanh, "la tập" được cho là một bí kíp đáng kính nể giống như võ công của Minh giáo Ba tư trong tiểu thuyết của Kim Dung.  Logic chỉ có sang Việt Nam mới bị khinh rẻ, chứ ở Trung, Nhật, Hàn, Đài,... không hề. 

     4. Cố nhiên, tôi không có ý tuyệt đối hóa logic, bởi vì trong cuộc sống hay trong khoa học, logic không phải là duy nhất. Chúng ta không có một hệ tiên đề cố định, dù chúng ta phát hiện ra một số hệ tiên đề như thế nhưng chúng sẽ không ngừng mở rộng. Bên cạnh đó, có vô số chân lý ẩn, được thừa nhận bằng niềm tin, thói quen, cảm tính. Chúng ta yêu ghét, mua hàng, quyết định,... thậm chí sáng tạo khoa học không phải chỉ bằng logic, thậm chí không phải bằng tư duy lý luận nói chung. Nếu ai nghĩ rằng Einstein hay các nhà khoa học là các cỗ máy suy diễn tam đoạn luận "nếu A thì B, nếu B thì C,..." và ở cuối chuỗi tam đoạn luận đó họ đã thu được thuyết tương đối, lượng tử ánh sáng,... thì hoàn toàn nhầm. Trong đa số trường hợp, sáng tạo khoa học bắt nguồn từ trí tưởng tượng. Einstein đã hình dung ra thuyết tương đối rộng từ 1905 và loay hoay 10 năm để tìm cách diễn đạt ý tưởng bằng logic. Những gì người ta viết trong các sách giáo khoa chỉ là diễn đạt logic những điều Einstein đã phát hiện ra bằng tưởng tượng. Ở đó có những suy luận mà Einstein không hề biết tới.  

     5. Mặc dù như vậy, khoa học không thể ra đời, Einstein không thể tư duy mà không có logic. Đã đành phát hiện chân lý khoa học không thể sinh ra chỉ dựa trên logic. Nhưng chân lý khoa học chỉ có thể được thừa nhận nhờ logic và bằng chứng thực nghiệm. Việc kiểm tra số liệu thực nghiệm cũng phải nhờ logic. Nếu chưa được kiểm nghiệm bằng logic, không có gì phân biệt giữa một phát hiện vĩ đại hay tưởng tượng điên rồ. 

    6. Logic là một chuẩn mực để chúng ta có thể diễn đạt và công nhận ý tưởng của nhau. Nếu không có chuẩn mực này thì chúng ta mãi mãi bốc thuốc với lý luận âm dương tù mù. Thầy lang này có thể phán bệnh này là do hỏa thịnh, nhưng thầy lang khác cũng có thể phán là do thủy thịnh.  Muốn thống nhất được, logic phải dựa trên các quy tắc hiển nhiên dựa trên ngôn ngữ với các từ "và", "hoặc", "không" có thể diễn đạt bằng sơ đồ tập hợp với các phép "giao", "hợp" và "phủ định" (lấy phần bù). Quy tắc suy diễn "kéo theo" hay "suy ra", chỉ đơn giản là điều đúng cho toàn bộ tập hợp thì cũng đúng với một bộ phận phần tử. Tam đoạn luận chẳng qua là dựa trên chân lý hiển nhiên "bộ phận của bộ phận cũng là bộ phận của toàn thể".  Những chân lý này được sử dụng lặp đi lặp lại, nên được đúc kết sẵn thành quy để dùng cho dễ dàng, đỡ nói nhiều. Thế thôi. Chẳng có gì để tranh luận sai đúng ở đây. Điều quan trọng của logic là đơn giản và giúp loài người diễn đạt ý tưởng để truyền lại cho nhau. Một bộ phận được gọi là có suy nghĩ, có học, hay đọc sách, công nhận để không cãi cọ mất thời gian. Bộ phận khác, chẳng cần logic làm gì, họ chỉ cần công nhận điều bộ phận kia đã kiểm chứng.  

      7. Với sự đơn giản và hiển nhiên như vậy, chúng ta đừng có nghĩ đến việc có một lý thuyết tân kỳ nào chứng minh là "logic sai". Đối với logic không có sai và đúng, chỉ có "hợp lý" hay "không hợp lý". Định lý Godel, bất đẳng thức Heisenberg, phương trình phi tuyến Navier-Stokes,.... đều không liên quan tới chuyện đúng sai của logic và đều phải dùng logic để diễn đạt và kiểm chứng. Điều đáng nghĩ là phạm vi áp dụng của logic. Chẳng hạn, với các tập hợp biến đổi theo thời gian, với các giả thiết sai, logic không thể cho ra kết luận đúng. Những phê phán về hạn chế của "logic hình thức" không phải là sẽ có một logic chính xác và tiện dụng hơn, mà là việc áp dụng sai với các phạm trù đã thay đổi, khái niệm vận động và các giả thiết sai. Tất nhiên, ngay từ thời mới hình thành logic đã có phép biện chứng ở trạng thái thô sơ để chỉ ra các giới hạn đó.

      8. Có người cho rằng logic dựa trên hai giá trị đúng sai, nên chính là Âm-Dương đã được các nhà Âm-Dương gia biết từ thời Chiến Quốc, do đó "triết học phương Đông đã có đủ thứ". Điều đó chưa kinh, họ còn cho rằng công nghệ thông tin, vốn dựa trên bit có 2 giá trị 0,1 cũng có sẵn trong triết học phương Đông. Không sáng tạo ra khoa học công nghệ chỉ vì .... không muốn thôi. Rồi có những suy luận kiểu, chân không chính là tính Không, vạn pháp bao gồm lý thuyết dây,... Đúng và sai chỉ là hai giá trị chân lý dùng trong logic, một chi tiết rất nhỏ. Giá trị chính của logic là ở các quan hệ, phép hình thành các mệnh đề phức hợp và phép suy luận. Những cái đó, âm dương gia không hề biết tới. Trâu Diễn, nhà âm dương gia tiêu biểu nhất, bị coi là viển vông, khó thi hành và không được coi trọng trong truyền thống tư tưởng Trung Quốc. Ở Hy Lạp, Heraclitus đã phát biểu về hai mặt đối lập trước Trâu Diễn 200 năm. Thậm chí, ông còn thấy được sự vận động liên tục và vĩnh cửu của sự vật, điều mà Trâu Diễn không hề nghĩ tới. 

      9. Nghiêm Phục dịch ý logic thành "danh học", ngụ ý sự liên quan của logic tới phái "hình danh gia" của Đặng Tích, Công Tôn Long, Huệ Thi. Phái này có vẻ như muốn cố gắng tìm ra các quy tắc cho biện thuyết, lập luận nhưng cuối cùng chỉ đến được ngụy biện kiểu "ngựa trắng không phải là ngựa". Ngày nay chúng ta có thể coi đó là một kiểu paradox (Công Tôn Long có lẽ không nghĩ thế), mà Parmenides và Zeno đã biết tới trước đó 200 năm. Cho dù các hình danh gia có chút giá trị nào thì học giới của Trung Quốc đã phủ định họ sạch trơn. Tôi không nhớ ai, có lẽ là Tư Mã Thiên đã buộc tội họ là "lấy phải làm trái, lấy trái làm phải làm đảo điên phải trái".  Tư tưởng chủ lưu phương Đông coi hình danh gia thấp kém, làm sao có thể phát triển đến mức độ như logic. 

   10. Có một số ý kiến cho rằng logic có trong Lý học. Lý học phôi thai trong thế kỷ 11-12 với các học giả như Chu Đôn Di, Chu Hy, Trình Hạo. Nhưng học phái Chu Trình trở thành thiểu số, trong thế kỷ 16-17, khi phái Tâm học của Vương Dương Minh và phái Hồ Lưu trở nên tâm điểm của Lý học. Lý học được công nhận là quốc giáo của Trung, Nhật tới đầu thế kỷ 20. Lý học là "học thuật nghiên cứu lý lẽ", nếu theo quan điểm đạo Phật cũng là một loại "hý luận" do tính duy lý cứng nhắc của nó. Chính vì thế mà Lý học bài xích cả Phật giáo lẫn Đạo giáo. Nổi tiếng nhất là Hàn Dũ bài xích Phật giáo. 

11. Trên thực tế, Lý học cố gắng sửa chữa Phật giáo, Lão giáo  và hàn gắn chúng vào một khung gọi là "Tam giáo đồng nguyên".  Mặc dù, có người cho Lý học bắt nguồn từ Lão tử hay Kinh Dịch, thực ra có nhiều khác biệt cơ bản bên cạnh trùng lặp ngẫu nhiên.  Nếu nhìn theo quan điểm ngày nay, Lý học là một cố gắng tư duy kiểu duy lý, có thể gần với truyền thống thần số học có từ Ai Cập, Ba Tư, Ấn Độ và Pythagoras. Tuy Lý học ra đời muộn hơn 1000 năm, nhưng Lý học không có được sự đơn giản và mạnh mẽ của logic. Do đó, Lý học không thể nào trở thành chuẩn để sinh ra khoa học trong hơn 1000 năm qua.

Nguyễn Ái Việt (DEBRECEN.vidi72)

Bàn về triết học

 Triết học Hy Lạp và Khoa học

    1. Tư tưởng Tây phương dựa trên Triết học Hy Lạp và Khoa học. Nói theo một nghĩa rộng, phương Đông cũng có Triết học theo một nghĩa nào đó. Tuy nhiên cái gọi là Triết học phương Đông không phải là Triết học đúng nghĩa như phương Tây vẫn quan niệm kể cả nội dung và phương pháp luận. Trước hết các nhà tư tưởng phương Đông như Lão, Trang, Khổng và các truyền nhân của họ như Vương, Chu, Trình sau nhiều thế kỷ đều không quan tâm tới logic,  nhận thức luận và bản thể luận như ở phương Tây. Chính vì thế "Triết học phương Đông", nếu có thể gọi như thế, không sinh ra khoa học, thậm chí còn sinh ra tinh thần phản khoa học hay bài xích khoa học. 

     2.  Điều vĩ đại nhất, có lẽ đáng ngạc nhiên và ngưỡng mộ nhất là việc các nhà hiền triết Hy Lạp, chỉ bằng tư biện siêu hình đã đi đến những khái niệm và ý tưởng mà hơn 2400 năm sau, chúng ta mới kiểm chứng thực nghiệm được. Đó là các khái niệm nguyên tử, nguyên tố, năng lượng, quy luật vận động, thần số, logic, suy luận, siêu hình, Trái Đất tròn, nhật nguyệt thực, sự hài hòa ... Các khái niệm này sau này là cơ sở cho khoa học. Chính vì thế, mặc dù cho đến đời nhà Tống, xã hội và văn minh phương Đông vẫn vượt trội, nhưng không có phương pháp luận khoa học, không tạo ra được công nghiệp và chế độ tư bản, nên dần tụt hậu. 

    3. Đa số những người dè bỉu khoa học là những người không biết gì về khoa học. Họ vẫn biết về khoa học như một đứa trẻ trung bình ở thế kỷ 18, khi chưa có thuyết tương đối, lượng tử, chưa biết gì về gen di truyền, lý thuyết thông tin, nhiệt động không cân bằng. Nói như thế không có nghĩa là khoa học không có hạn chế và không cần linh hoạt hơn để mở rộng. 

     4.  Thái độ đó đẻ là một thế hệ trẻ không thích khoa học, chỉ thích những điều huyền hoặc và cầu nguyện, tin ở sự phát triển giật lùi, không có niềm tin ở suy nghĩ của con người. Niềm tin ở tư duy con người dựa trên một quan điểm con người có một vị trí trung tâm trong Vũ trụ, không hề duy vật cơ giới như những nhà phản khoa học hay rao giảng.

Nguyễn Ái Việt (DEBRECEN.vidi72)

Toán có nên dễ không,

  1. Tôi hiểu và và đồng ý với GS Ngô Bảo Châu là Toán không nên dễ hơn mức cần thiết. Và về mặt logic không có gì phải bàn luận hay tranh cãi về việc cái gì đó không nên thế nào đó hơn hay kém mức cần thiết vì hiển nhiên đúng

     2. Tuy nhiên ẩn ý mà GS định truyền đạt và (có thể khác) với cách mọi người hiểu là cái chúng ta có thể và nên bàn.  Dù sao GS Châu cũng là người có ảnh hưởng tới dư luận trong mọi vấn đề kể cả tu thiền, thời trang, đạo đức. Vì thế, nếu có hiểu lầm tí chút sẽ gây ra tác động lớn.

    3. Học Toán là một việc, học giải quyết  bài toán khó, phức tạp là việc khác. Đương nhiên không chỉ học Toán, học bất cứ thứ gì đều cần thách thức, không thể nhác nhớm, dễ dãi. Điều đó GS Châu nói không hề sai.

    4. Tuy nhiên, nếu chúng ta học Toán không để làm Toán, câu chuyện sẽ tinh tế hơn. Liệu chúng ta có cần rèn luyện khả năng giải quyết vấn đề, đối phó với khó khăn bằng giải các bài toán khó? Liệu Toán có phải là thứ duy nhất mà chúng ta có thể dùng để luyện năng lực giải quyết vấn đề? Hơn nữa chúng ta cũng có trăm ngàn vấn đề kỹ thuật, chuyên ngành cần giải quyết để luyện năng lực vượt khó, cần gì phải đi đường vòng.

    5. Theo tôi đối với các ngành ứng dụng Toán như kinh tế, kỹ thuật, khoa học xã hội, học Toán phải gây cảm hứng và kết nối với đời sống. Nếu Toán quá khó, trừu tượng và chỉ liên hệ với khái niệm nội tại của chính nó thì không thể gây cảm hứng cho những người không định làm Toán. Trừ những người không có khả năng, những người chọn các ngành khác là vì họ đã có đam mê khác Toán, không thể lấy mọi điều mà nhà Toán học thấy đắc ý để rao giảng cho họ.

    6. Cá nhân tôi có nghề chính là vật lý lý thuyết nên học Toán rất cơ bản, có thể biết nhiều Toán hơn một người làm Toán trung bình khá. Nhưng trong nghề thứ hai là CNTT, tôi thấy không nhất thiết phải học Toán theo cách đó. Ngành này tự nó đã có đủ vấn đề khó để rèn luyện kỹ năng giải quyêt vấn đề. Toán cho CNTT không cần quá khó, chỉ tập trung vào một số môn nhất định. Chẳng hạn, chủ yếu CNTT cần đến các thuật toán, có thể cải tiến chút ít nếu tiện. Các vấn đề liên quan tới sáng tạo ra thuật toán mới xin để dành cho các nhà làm toán ứng dụng. Vì vậy, khi phát triển một công nghệ mới tôi sẽ ưu tiên tìm kiếm các thuật toán có sẵn. Nếu không đáp ứng yêu cầu về tốc độ, hiệu năng, tôi sẽ tìm các giải pháp liên quan tới phần cứng, song song hóa.  Trừ trường hợp may mắn, việc tìm ra các thuật toán mới đòi hỏi công sức, kỹ năng,  thời gian và sẽ không bổ ích gì cho mục tiêu công nghệ trước mắt. Đi nghiên cứu những vấn đề này có nghĩa là để ý tưởng công nghệ trở thành cũ, và cơ hội  thị trường sẽ qua đi.

   7. Nói như thế không có nghĩa là các nhà CNTT đặc biệt các nhà khoa học máy tính không thể giải các bài toán khó hay không thể phát minh các thuật toán mới. Tuy nhiên, các thành công như thế hoàn toàn không được đảm bảo bằng cách luôn cố giải quyết các bài toán thuần tuý khó về mặt Toán học. Và tôi tin rằng nên dạy Toán dễ cho người làm ứng dụng như kinh tế kỹ thuật, khoa học xã hội, thậm chí cả cho những người sẽ đi về chuyên ngành toán trong giai đoạn mới bắt đầu. Cách này chú trọng gây cảm hứng và không để cái khó ngăn cản tư duy sáng tạo. Và nói như vậy hoàn toàn không mâu thuẫn với GS Châu về mặt nội dung, cho dù hình thức có vẻ hơi ngược lại.

Nguyễn Ái Việt (DEBRECEN.vidi72)

Mùa Thu rồi

Nhân tiết mưa ngâu, mùa thu cách mạng và phong trào chửi bùng phát, nhìn gió heo may, nhớ các cô hồn, cảm nỗi đau nhân thế, bất giác cầm bút...

Tính cách mạng của chửi 

    “Hắn vừa đi vừa chửi.” Thầy giáo dạy văn của tôi, một thương binh giải ngũ, gầy gò nhỏ bé, nhưng ý chí cứng như thép, phảng phất Pavel Kortsaghin, nói rằng việc Chí Phèo chửi biểu thị điều kiện cách mạng đã chín muồi. Như vậy có nghĩa chửi là nhà tiên tri cách mạng. Chí ít nó cũng có hơi thở của cách mạng và hồn phách của tính giai cấp. 

    Không được nhầm lẫn chửi với phê phán, một tàn tích của bọn tư sản như Descartes, Voltaire, Russeau. Phê phán quá nhiều lý sự, lằng nhằng mất thì giờ của bọn ăn không ngồi rồi, vạch vôi tìm lá, nói chuyện viển vông, vòng vo vu khoát, không đi vào vấn đề. Về mặt tu từ học, phê phán cũng rất thiếu sáng tạo, chỉ một lối tam đoạn luận chán ngắt. Chửi sử dụng các thể ngoa dụ, so sánh, hình ảnh phong phú, âm thanh, mùi vị khá mạnh mẽ, xóc óc và sặc sụa. Trong khi phê phán không có một tý nhiệt huyết nào, chửi cho thấy hừng hực khí thế như nước triều dâng, như sắp thành dòng thác cuốn phăng bọn dám cả gan giơ càng bọ ngựa chống trời. Văn chương chửi cũng biểu lộ khí thế hào sảng, mời đủ món ăn lạ, nem công chả phượng tay gấu gân hổ quá thường. Chửi lại mang tính duy vật lịch sử, đến mấy thế hệ cụ kị tổ tiên cụ tiên của người ta cũng không quên mời về dự tiệc.

     Cũng không được nhầm chửi với lối văn grotesque của bọn văn sĩ bế tắc phương Tây hậu hiện đại, nhằm gây những ấn tượng cho những ý niệm thối tha của chúng. Chửi dùng các khái niệm phồn thực bắt đầu từ văn hoá dân gian, có tư tưởng nguyên khôi, chỉ có chửi mới có thể động tới tim óc của công nông và cốt cán.

    Tuy hung hăng nhưng chửi có nguồn gốc rất nhân bản là nỗi sợ hãi từ các nguyên nhân khác nhau kể cả sợ thấy là mình sai, không chắc ở điều mình đang theo đuổi. Khoa học đã chứng minh khi con chó sủa, sự sợ hãi và tính hung hãn đều tăng vọt cộng hưởng với nhau phá vỡ quan hệ nhân quả đến mức không thể xác định hung hãn và sợ hãi cái nào là nguồn cội chính. Và cả hai cái đó thường xuất hiện trong trạng thái vô ý thức, hoặc do dùng chất kích thích để lu mờ ý thức hoặc vốn hoàn toàn không có tý ý thức nào.

Nguyễn Ái Việt (DEBRECEN.vidi72)

Tiên học chữ

Lập thân tối hạ thị văn chương

   Gia đình họ mạc tôi, nhiều người làm văn học. Ngày xưa đọc đến câu này, tôi cứ băn khoăn. Đa số đều hiểu là "Trong các cách lập thân thì văn chương là thấp kém nhất". Cha tôi cũng giải thích theo hướng đó, nhưng theo cách tích cực hơn. Người nói, nếu văn chương không có nội dung, không màng tới số phận con người, xã hội chỉ thù tạc, bay bướm, nghĩa là văn chương theo nghĩa hẹp, cụ thể, thì đúng là "tối hạ". 

   Tuy vậy có vẻ như không ổn. Câu này do cụ Phan Bội Châu trích dẫn từ Tùy Viên thi thoại của Viên Mai 

       "Mỗi phạn bất vong duy trúc bạch

        Lập thân tối hạ thị văn chương"

        (Mỗi bữa ăn ghi lòng việc lưu danh sử sách

          Lập thân thấp nhất là văn chương)

cùng với câu 

        "Văn chương thiên cổ sự

           Đắc thất thốn tâm tư”.

         Văn chương chuyện cũ ngàn đời

         Được mất chỉ trong lòng ta biết

Câu sau được cụ cho là của Minh Nhân, thực ra gốc của Đỗ Phủ. Cụ trích dẫn mỗi câu có sai một chút không biết vô tình hay cố ý: câu gốc của Viên Mai là "tối tiểu" (nhỏ nhất) đổi thành "tối hạ" (thấp nhất), câu của Đỗ Phủ "tâm tri" (lòng biết) đổi thành "tâm tư" (lòng nghĩ).  

   Mâu thuẫn ở chỗ, nếu câu trước hạ thấp giá trị của văn chương thì câu sau khá cao ngạo về vai trò của văn chương. Tiếp đó cụ Phan viết  “Xem hai câu ấy thì bảo văn chương là một việc có giá trị hay không?" “Chúng ta chẳng nói đến văn chương còn nói gì? Nếu không thèm nói văn chương thì xin hỏi, ngoài việc văn chương thì có gì là chúng ta làm được? Lại như một hạng người không biết văn chương là cái gì, thì tôi không muốn bàn nói tới. Lập miệng thân cho thạo, anh võ là mình nuôi xác thịt cho no, ngựa trâu thây kệ. Nếu chỉ hạng người như thế mà ta còn nói văn chương với họ làm gì, nhưng há có lẽ đâu hai mươi lăm triệu đồng bào tai thông mắt sáng, hơn bốn nghìn năm tổ quốc sông lớn nguồn xa, mà không có người biết nghe văn chương ư? Vậy nên chúng ta phải cố học cho ra nghề văn chương”.

     Lập luận và ý tứ khác hẳn các câu dịch hay các loại cắt nghĩa. Vì vậy tôi sinh nghi ngờ, và tra cứu xem cái nhà ông Viên Mai này ở đâu. Viên Mai, tự Tử Tài, người Hàng Châu, đỗ hoàng giáp đời Thanh Càn Long. Bỏ quan về lập thi xã, đệ tử tới hàng ngàn, trong đó rất nhiều nữ nhân, chuyên ngâm vịnh, bình phẩm văn chương. Nổi danh tài tử đương thời. Bản thân Viên Mai cũng không có chính tích nào để lại hậu thế ngoài văn chương. Đỗ Phủ thì chúng ta không phải bàn, ông là vua của thơ ca Trung Quốc. 

      Như vậy, tôi ngờ rằng "lập thân tối tiểu thị văn chương" có một nghĩa khác. Nếu viết "lập thân tối thiểu thị văn chương", người Việt có thể hiểu ngay theo nghĩa khác: muốn lập thân ít nhất phải biết văn chương. Tôi cho rằng "tối hạ", "tối tiểu" ở đây nghĩa như "tối thiểu": ở bậc thấp nhấp, ít nhất, việc bé nhất phải làm. Nếu như vậy mới là hợp lý. Huống hồ văn chương ngày xưa là toàn bộ cái sự học.

    Than ôi. Lối học tầm chương trích cú nó phản lại người viết, khốc hại cho xã hội và nhiều thế hệ đến thế ư? Mới một câu thơ nhỏ, huống hồ nhiều chuyện khác.

Nguyễn Ái Việt (DEBRECEN.vidi72)

Viết từ chuyện người thật việc thật: Ngôi nhà của chúng ta (11)

Quê hương của ai?

30/4/1975 là ngày kết thúc chiến tranh. Nước VN là một, ko còn chia cắt. Nhưng dù giới tuyến 17 ko còn, trong thân phận của con người, sự phân cách vẫn ko thể xóa bỏ được. Đó là câu chuyện đáng buồn của người Việt sau chiến tranh.

Ban đầu, đây là nỗi buồn của những người di tản/vượt biên. Sau đó, nó lan tới những người khác khi phải chọn cho mình 1 con đường, 1 cuộc sống đáng sống hơn. Tất cả đều là người Việt, rất yêu quê hương, nhưng luôn phải trăn trở trước câu hỏi: Đi hoặc về (tùy hoàn cảnh khác nhau của mỗi người)?

Trong số chúng tôi, sau này nhiều người đã chọn cuộc sống mới ở Hungary. Những người gắn bó với các nước Đông Âu khác cũng chọn nơi định cư lâu dài cho mình và gia đình của mình. Tôi trích và đăng lại ở đây những suy nghĩ rất trung thực (khi phải quyết định chọn cuộc sống lưu vong) từ bài viết của tác giả Hai Quê Hương*: ”Bỏ quê hương ra đi luôn là một quyết định đau đớn của mỗi con người. Việc tôi bỏ lại toàn bộ sự nghiệp, đưa vợ con vào một cuộc phiêu lưu có những lý do sâu xa. Vào tuổi 40 tôi không còn mơ mộng mà chỉ muốn sống phần còn lại của cuộc đời bên ngoài những khuôn phép chật hẹp và sự giả dối. Thời trai trẻ tôi đã ở Đông Đức, từng làm việc ở Đài Truyền hình Tây Đức, nên tôi không có quá nhiều ảo tưởng. Nhưng niềm lạc quan về năng lực bản thân là một yếu tố khiến  tôi vững tâm ra đi. Má tôi đã khóc khi bố con tôi ra đi, nhưng Bà hiểu sự bế tắc của tôi .

Anh bộc bạch: “Công bằng mà nói, con đường lập nghiệp của vợ chồng tôi là cuộc đấu tranh của những thân phận cùng đường, tuyệt vọng. Cung cách xây dựng cuộc sống mới của chúng tôi luôn mang dấu ấn của sự manh mún, vô kế hoạch, đôi khi bất minh “ ….” Hành trang của chúng tôi khi sang thế giới mới là lối sống của một xã hội lạc hậu. Nhiều thói quen xấu đã ngấm vào máu nên dù biết cũng không thể sửa được.Chính sự hạn chế này đã làm cho sự thành đạt của chúng tôi cho đến nay vẫn vô cùng khiêm tốn…”

Nhìn những người Việt mình thành đạt ở Mỹ, Úc, Tây Âu và cả ở Đông Âu, Anh nghĩ :”Sự khác biệt của họ chính là không bị kéo níu bởi lối sống lạc hậu, của những toan tính thiển cận đã ăn mòn trong não. Họ mang trong mình một nền văn hóa khác…

"...Tôi bộc bạch bí mật của đời mình không phải để mua vui hoặc câu like, mà chỉ muốn nhắn gửi các bậc cha mẹ: Hãy trút bỏ cho con cái những tảng đá của lạc hậu, thấp hèn trước khi đưa chúng ra biển ….Cho dù khó đến mấy thì cũng chẳng còn con đường nào khác là phải tự thay đổi , nếu không muốn con cháu mình bị tủi hổ … '' 

(còn nữa)

(*): Anh Nguyễn Xuân Thọ đã viết và phát hành cuốn sách của mình ở VN. Anh hiện đang sống ở Đức

Hình ảnh: Chọn từ net