Tiền không phải là tất cả - Nhưng đủ sức tạo dựng và tàn phá bóng đá.
(tiếp theo)
Giải WC 2022 đã chỉ rõ sức mạnh của đồng tiền ở 2 trường hợp: Bóng đá Đông Á và Đông Âu.
Qatar hy vọng dùng tiền để nâng đội bóng của mình lên tầm thế giới, như họ đã làm trong hàng không, vũ trụ, truyền hình, giáo dục đại học, dầu khí v.v. Nhưng bóng đá khó hơn nhiều. Một nước với gần một triệu công dân và chỉ có 6.000 người biết đá bóng thì khó thể hy vọng vào một nền bóng đá mạnh. Có chăng chỉ là một nền bóng đá gà nòi. Các nước nhỏ như Croatia vẫn có thể có nền bóng đá mà ai cũng nể, vì đằng sau đó là cả một dân tộc hâm mộ. Người Qatar kéo đến sân xem đội nhà vì lòng tự hào, vì nghĩ rằng đội nhà sẽ oai lắm, chứ không mấy ai hâm mộ bóng đá. Khi đội nhà thua Ecuador đến quả thứ hai thì họ bỏ về hết, để cho các cầu thủ tội nghiệp cô đơn trên sân nhà. Đó không phải fan của một nền bóng đá. Tiền không mua được lòng hâm mộ là vậy.
Nhưng trường hợp của Nhật và Hàn quốc thì khác hẳn. Tại CHDC Đức năm 1968 tôi đã được xem trực tiếp giải Olympic Mexico qua vệ tinh. Khi đội tuyển bóng đá Nhật thắng Nigeria và hòa Tây-Ban-Nha, hòa Brazil ở vòng bảng, chúng tôi đã gào khản cố vì mừng vui cho dân da vàng. Cuối cùng, đội Nhật giành huy chương đồng. Khi đó không phải vô cớ mà cả thế giới nói về „Nguy cơ da vàng“.
Nhật Bản và Hàn là hai nền kinh tế hàng đầu, và cũng là hai nền dân chủ mẫu mực ở châu Á. Họ có chính sách phát triển bền vững trong nhiều lĩnh vực, kể cả bóng đá. Cả hai đội đều chấp nhận làm bị bông nhiều thập kỷ cho các đội Âu-Mỹ tập làm bàn. Mặc dù không lớn tiếng kêu gào tiến lên tầm thế giới, nhưng bóng đá đã đạt được sự hâm mộ lớn trong xã hội và đó là nền tảng cho sự trưởng thành chậm nhưng chắc của 2 nền bóng đá này. Ngày nay, các cầu thủ Nhật và Hàn rất được ưa chuộng ở châu Âu. Ưa chuộng không chỉ vì kỹ thuật, thể lực rất tốt, mà vì sự đam mê, chịu khó và đặc biệt là sự khiêm tốn. Những Son Heung Minh, Shinji Kagawa có trình độ và hiệu quả không kém các siêu sao châu Âu, nhưng nhận lương thấp hơn và đặc biệt là rất lễ độ với huấn luyện viên, với khán giả và báo chí.
Từ giải WC 2002 ở được đăng cai song song ở Nhât-Hàn, tình hình đã thay đổi. Cả hai đội chủ nhà đều lọt vào vòng sau và cuối cùng Nam Hàn xếp thứ tư thế giới. Điều đáng nói là FIFA chấp nhận cho hai nước đăng cai được vào thẳng giải mà không ai cho là vé rẻ rúng như Qatar hay Nam-Phi. (Vé của Nam Phi là vé chính trị vì thành tích hòa hợp dân tộc sau khi phá bỏ chủ nghĩa Apartheid nên không ai kêu ca).
Ở giải năm nay, hai đội Đông Á này lại lần nữa khẳng định sự phát triển bền vững của họ, khi đánh bại các đội sừng sỏ như Đức, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha. Cái hay ở đây là họ không vỗ ngực nghĩ rằng mình đã là cha thiên hạ. Họ biết rằng sức mạnh của họ nằm ở kinh nghiệm của bóng đá châu Âu mà các cầu thủ của họ mang về từ đó. Sau lưng họ là hàng triệu người hâm mộ. Fan ra fan, đội nhà thắng không cởi truồng chạy ra phố, không coi mình là cái rốn của vũ trụ. Đội nhà thua không bỏ về, ở lại đến cùng để dọn rác.
Tới đây cũng có thể hai đội này sẽ bị ông lớn nào đó chặn lại, nhưng dù sao thành tích của họ là không thể chối cãi và hai nền bóng đá này trong tương lai gần sẽ nằm trong top 20 của thế giới. Đó là kết quả của đồng tiền đầu tư có bài bản.
--
Trong khi đó, đồng tiền đã phá hoại bóng đá ở Đông Âu.
Sau chiến tranh thế giới thứ hai, phe XHCN hình thành ở Đông Âu. Bóng đá và thể thao đã trở thành quốc sách của các nhà nước XHCN nhằm nêu cao tính ưu việt của chế độ. Khác với nền bóng đá chuyên nghiệp ở Tây Âu sống bằng tiền thu từ bóng đá, với quyền chuyển nhượng mua bán cầu thủ, bóng đá Đông Âu được nhìn nhận như một môn thể thao nghiệp dư, một môn thể thao nhân dân.
Nhà nước XHCN thao túng và chỉ đạo thể thao như mọi lĩnh vực xã hội khác. Các câu lạc bộ ở đó đều thuộc các tổ chức nhà nước. Ví dụ các đội Dynamo ở Đông Âu, dù là ở Kiew, Dresden hay Zagreb, đều thuộc ngành công an. Các đội Sao đỏ đều thuộc quân đội. Các liên hiệp xí nghiệp lớn đều bỏ tiền ra nuôi các đội bóng. Cầu thủ các đội công an thì đeo lon cảnh sát, quân đội thì là sỹ quan. Thấy nhân tài nào hay thì đưa vào nghĩa vụ quân sự. Nhà nước tạo ra các trường huấn luyện, trung tâm thể thao lớn.
Một số người có thể còn nhớ đến cơn lốc bóng đá Hungary từng làm khuynh đảo các sân có châu Âu trong những năm 1950-1960. Trận thắng đội tuyển Anh 6-3 ngay tại sân Wembley ngày 25.11.1963 ngày nay được coi là „Match of the Century“ (Trận bóng thế kỷ). Năm 1954, đội tuyển Hungary vào chung kết ở Thụy Sỹ sau khi thắng CHLB Đức 8-3 ở vòng bảng. Trận Chung kết Đức thắng Hungary 3-2.[1]
Vụ xe tăng Liên Xô đàn áp đẫm máu cuộc nổi dậy 1956 của nhân dân Hungary đã tàn phá nền bóng đá nước này. Nhiều cầu thủ bị giết chết hoặc bỏ ra nước ngoài. Nhưng bóng đá Đông Âu vẫn phát triển. Trọng tâm chỉ chuyển dịch từ Hungary sang Nam Tư, Liên Xô, Tiệp Khắc, Ba-Lan.
Chiến thuật đá bóng ép (Pressing), vốn đươc coi là phát minh của bóng đá hiện đại, đã được huấn luyện viên Wiktor Maslow đưa vào thử nghiệm thành công tại các câu lạc bộ Torpedo Moskva và Dynamo Kyiw đầu những năm năm 1960. Cũng năm đó Liên Xô giành chức vô địch châu Âu và năm 1976 là đội Tiệp Khắc.
Năm 1983, trong một trận đấu giao hữu giữa CLB Viktoria Backnang của Đức và Dynamo Kyiw, ông Valery Lobanowsky đã áp dụng thành công chiến thuật ép ngược (Counter pressing). Lobanowsky vốn là nhà toán học nên tư duy bóng đá của ông rất khoa học. Ông cùng nhà tin học Anatoli Zelentsov đã mở đường cho việc ứng dụng máy tính phân tích đấu pháp và chuẩn bị cho trận đấu sau. Ông đã dẫn dắt Dynamo Kiyv hai lần đoạt cúp C2 (Vô địch các đội đoạt cúp quốc gia) và đưa đội tuyển Liên Xô vào chung kết giải Châu Âu 1988. [2]
Trong phần lớn thế kỷ 20, bóng đá hướng về Đông Âu để tìm nguồn cảm hứng. Ở hai giai đoạn rất khác nhau, trước và sau Thế chiến thứ hai, Đông Âu là ngọn hải đăng của sự hiện đại và tư duy tiến bộ trong bóng đá.
Sự sụp đổ của nền kinh tế XHCN và khi các đường biên giới Đông-Tây bị xóa bỏ năm 1990, nền bóng đá Đông Âu cũng tan rã. Các cầu thủ và huấn luyện viên giỏi đều bỏ xứ sở ra đi kiếm tiền ở phương Tây. Thiếu tiền, các trung tâm huấn luyên, nghiên cứu bóng đá của nhà nước bị giải thể. Hậu quả vô cùng nặng nề.
Năm 1986, Steaua Bukarest (CLB quân đội Rumanie) giành cúp C1 và năm 1989 lại vào chung kết C1. Năm 1991 Sao đỏ Belgrad (cũng của quân đội Nam Tư) giành cúp vàng C1. Vậy mà từ đó đến nay không còn CLB nào của Nam-Tư cũ và Rumanie vượt qua được vòng đấu bảng của Champions League nữa.
Trong giải Bundesliga (Đức) hiện nay chỉ có một đội bóng xuất phát miền Đông, đó là Union-Berlin, còn lại tất cả các CLB từng vang bóng một thời nay đều chìm nghỉm trong hạng hai hoặc hạng ba. Đội RB-Leipzig tuy đóng ở miền Đông, nhưng do tiền của từ tập đoàn tư bản RED BULL đổ vào.
Ở Nga và Ukraine, các tập đoàn cá mập mới đã đầu tư vào các CLB bóng đá ở đó rất nhiều. Khách đến thăm các CLB Spartak-Moskva, Zenith St. Petersburg, Schachtar Donetz hay Dynamo-Kiyv không khỏi ngạc nhiên về cơ ngơi huấn luyện ở đây. Có nhiều mặt chúng vượt xa các trung tâm ở Bayern hay Amsterdam.
Nhưng nền chính trị tham nhũng thao túng các liên đoàn bóng đá cũng như xã hội thiếu dân chủ, không minh bạch đã kìm hãm sự phát triển bóng đá ở hai nước này. So với đồng tiền của các ông lãnh chúa Ả-Rập đổ vào các CLB như Paris St. Germain hay Man-City thì hiệu quả đầu tư vào bóng đá Nga, Uktraine thấp hơn rất nhiều. Do đó những kẻ có tiền như Abramovich lại đổ tiền vào các CLB phương tây. Tất nhiên ở đâu bóng đá cũng gắn với tham nhũng. Nhưng ở những xứ có pháp luật minh bạch, báo chí có tiếng nói giám sát, đồng tiền đầu tư vào bóng đá sẽ nảy nở nhanh hơn và bóng đá được hưởng lợi.
Hậu quả là bóng đá Đông Âu giờ đây vẫn lẹt đẹt. Sức sống và truyền thống của thời kỳ hoàng kim trước 1990 chỉ đủ để duy trì mảnh đất sản sinh ra các tài năng „đánh thuê“ cho Tây Âu.
Xét về truyền thống và sự hâm mộ bóng đá, Việt Nam có lợi thế hơn hẳn Nhật và Hàn. Từ hơn 20 năm qua, đã có những đại gia Việt Nam đầu tư vào bóng đá một cách bài bản và đầy tham vọng.
Cũng là đổ tiền, nhưng sự khởi sắc của bóng đá Nhât, Hàn bên cạnh sự trì trệ của nền bóng đá „tỷ phú“ Nga, Ukraine cho thấy: Đổ tiền vào bóng đá mà không cải cách xã hội thì dù có tiềm năng đến mấy cũng tịt.
Nguyễn Xuân Thọ
Vo Mot
ReplyDeleteHay. Cảm ơn Bình nhé
Szívesen
DeleteCâu chuyện "Aranycsapat" 1 phần được lý giải về sự khắc khoải của cả dân tộc này cùng thời đại vàng son của bóng đá Hungary suốt mấy chục năm qua.
ReplyDeleteHoàng Quôc Thành
ReplyDeleteLý luận sắc sảo !