Nước Nga: Phía sau cuộc chiến

Các nước Cộng hòa trong Liên bang Nga: Khi tiếng nói ly khai dần lớn lên giữa đói nghèo và bất công

Ba năm kể từ khi chiến tranh Nga – Ukraina bùng nổ, những vết nứt bên trong Liên bang Nga đang ngày càng lộ rõ. Trong khi Moscow và Saint Petersburg vẫn lung linh ánh đèn, thì ở nhiều vùng xa xôi, đặc biệt là các nước cộng hòa tự trị thuộc Liên bang Nga như Dagestan, Buryatia, Tuva, Yakutia, Tatarstan hay Bashkortostan làn sóng bất mãn, thậm chí đòi ly khai, đang âm ỉ lan rộng.

Giàu tài nguyên, nghèo đời sống

Nhiều vùng cộng hòa trong Liên bang Nga vốn là kho báu tài nguyên của đất nước: dầu mỏ ở Tatarstan, khí đốt ở Bashkortostan, than đá ở Yakutia, vàng và kim loại hiếm ở vùng Viễn Đông. Thế nhưng, phần lớn lợi nhuận lại chảy về trung ương Moscow, còn người dân địa phương phải sống trong nghèo đói, hạ tầng lạc hậu và thất nghiệp triền miên.

Ở Yakutia, nơi khai thác kim cương lớn nhất nước Nga, nhiều làng mạc vẫn chưa có đường nhựa, điện chập chờn và y tế yếu kém. Một người Yakut từng cay đắng nói: “Chúng tôi có vàng và kim cương, nhưng con cái phải học trong trường dột nát.”

Ngôn ngữ và văn hóa bị xem nhẹ

Sau nhiều thập kỷ Nga hóa, ngôn ngữ và bản sắc văn hóa của các dân tộc thiểu số đang bị phai mờ. Việc dạy tiếng bản địa bị thu hẹp trong trường học, trong khi truyền thông và hành chính chỉ dùng tiếng Nga. Ở Tatarstan, một vùng từng có quyền tự trị mạnh nhất, chính quyền trung ương đã xóa bỏ chức danh “Tổng thống Cộng hòa”, buộc dùng chung một hệ thống với Moscow.

Nhiều trí thức địa phương xem đó là bước đi xóa dần bản sắc và quyền tự quyết của các dân tộc.

Máu của chiến tranh đổ nhiều nhất ở vùng nghèo

Khi Nga phát động chiến dịch quân sự tại Ukraina, tỷ lệ bắt lính và thương vong giữa các vùng cho thấy một sự chênh lệch khủng khiếp. Theo nhiều báo cáo độc lập, phần lớn binh sĩ tử trận đến từ những vùng nghèo và xa xôi, đặc biệt là Buryatia, Dagestan, Tuva hay Yakutia.

Trong khi đó, các thành phố lớn như Moscow, Saint Petersburg lại được “ưu tiên” né tránh lệnh động viên, khiến sự bất bình càng dâng cao.

Tại Buryatia, nơi đa phần dân là người gốc Mông Cổ, hàng trăm phụ nữ đã xuống đường phản đối lệnh động viên, hô vang: “Chúng tôi không muốn chết cho cuộc chiến của người Nga giàu có!”

Làn sóng phản kháng âm thầm

Dù chính quyền Nga kiểm soát gắt gao truyền thông và biểu tình, nhưng phong trào phản đối trung ương đang lan ngầm trên mạng xã hội. Nhiều nhóm kêu gọi tự trị hoặc độc lập bắt đầu hình thành trong cộng đồng người Bashkir, Dagestan và Yakut ở hải ngoại.

Một số nhà phân tích cho rằng, nếu chiến tranh kéo dài và kinh tế Nga tiếp tục sa sút, làn sóng ly khai có thể trở thành “cơn địa chấn chính trị”, thậm chí vượt qua quy mô của cuộc tan rã Liên Xô năm 1991.

Khi đế chế không còn che nổi vết nứt

Liên bang Nga ngày nay, với hơn 190 dân tộc và 21 nước cộng hòa, đang đối diện với mâu thuẫn nội tại sâu sắc: trung ương mạnh, nhưng địa phương kiệt quệ; tài nguyên phong phú, nhưng dân nghèo đói; tuyên truyền về “thống nhất dân tộc”, nhưng ngôn ngữ và văn hóa bản địa bị chèn ép.

Những “vết nứt” này chưa đủ để xé toạc đế chế Nga, nhưng chúng đang ngày một rộng ra, khi người dân vùng xa bắt đầu đặt câu hỏi: Tại sao chúng tôi phải chết cho một đất nước không hề quan tâm đến chúng tôi?

Nguyễn Quốc Bình