Nang trùy lộ dĩnh

Có lẽ phải kiếm một cái nang để chui vào thử.
--------------
Dịch đến thành ngữ này, có vài bình luận. Nang: cái bọc (như nang kén, hay u nang trong tiếng Việt cũng là mượn từ nang này). Trùy: mũi dùi. Dĩnh: mũi nhọn, và cũng là điểm khác lạ, phi thường (còn một nghĩa nữa là bông lúa). Thí dụ ta hay đọc nhầm chữ "dĩnh ngộ" thành "đĩnh ngộ" để chỉ những đứa trẻ khôi ngô, phong thái phi phàm là do chữ quốc ngữ và mắt kém.
Nghĩa của thành ngữ này là có tài năng ắt phải hiển lộ, giống như để cái dùi vào túi, mũi dùi ắt lộ ra ngoài. Đây là nói một trật từ xã hội bình thường mũi dùi luôn để lên phía trên theo nhận thức thông thường. Không nói trật tự xã hội quái gở hoặc một người dở dại, để mũi dùi xuống dưới, mũi dùi ắt phải chọc thủng túi (dễ dàng) để hiển lộ.
Tuy nhiên, thành ngữ này liên quan với tích Bình Nguyên Quân và Mao Toại:
Bình Nguyên Quân tên là Triệu Thắng là công tử nước Triệu, làm tướng quốc, tính tình hào sảng, chuộng người tài. Trong nhà lúc nào cũng có hàng nghìn tân khách. Bữa cơm nào cũng nghìn nghịt người ăn, không bao giờ thiếu rượu thịt, ca vũ khoản đãi nhân tài.
Ngày kia chợt có kẻ khí độ phi phàm tới xin ra mắt, xưng là Mao Toại, không nói một lời. Bình Nguyên Quân lấy làm lạ, mời làm tân khách để xem tài năng thế nào. Hàng ngày, tân khách đua tài đua tiếng, tranh nghị luận, đua vũ nghệ, khoe trí, đọ dũng, trợn mắt nhiếp thần, hoa chân múa tay, khua môi múa mép, đều là những kỹ năng, trí lự trác tuyệt. Riêng Mao Toại, không tham gia, thảng hoặc có nói, toàn những điều viển vông, tuy có thoang thoảng khí độ siêu việt, nhưng không ai hiểu ý tứ cụ thể ra sao. Thành thử chẳng ai dám coi thường, nhưng chẳng có chính tích cụ thể, tiếng tăm gì.
Kịp khi Bình Nguyên Quân phải hội kiến vua Tần ở Thằng Trì. Nước Tần mạnh, lại chuyên lật lọng. Vua Triệu lo vua Tần sẽ cầm tù tướng quốc, nhưng không thể không đi. Bình Nguyên Quân bèn chọn lấy 20 tân khách kiệt xuất nhất để cùng đi. Mới tuyển chọn được 19 người mà chưa biết kén thêm ai. Chợt Mao Toại tiến lên nói "Tôi xin tự tiến cử". Bình Nguyên Quân hỏi "Tiên sinh ở nhà Thắng được mấy năm rồi". Toại nói "Ba năm". Bình Nguyên Quân nói "Người tài như "nang trùy" ắt "lộ dĩnh". Tiên sinh ở nhà Thắng ba năm, mà Thắng không biết tiên sinh, chắc tiên sinh không có tài gì. Mời tiên sinh ở nhà thôi." Mao Toại cười "Nhà công tử chưa phải là cái nang. Hôm nay, Toại tôi mới xin vào nang đây. Đã vào nang há chỉ lộ mỗi cái mũi dùi mà thôi ư." Bình Nguyên Quân lấy làm lạ. Tuy chưa tin, nhưng cũng đem Mao Toại theo.
Tại Thằng Trì, vua Tần bày quân thị vệ gươm giáo tuốt trần, sát khí đằng đằng để nhiếp hồn sứ đoàn nước Triệu. Vua Tần lại cùng Bình Nguyên Quân hội kiến trên đàn, nửa ngày chưa xong. Khi mặt trời đứng bóng, không ai có được một mưu kế khả thi. Mao Toại bèn chống kiếm bước lên đàn. Quân sĩ cản lại, Toại trừng mắt nhìn, thần dũng ngùn ngụt, mọi người đều khiếp đảm, dãn ra. Toại bước lên đàn nói dõng dạc: "Nhà vua gặp tướng quốc, bàn chuyện lớn của hai nước. Nay mặt trời đứng bóng mà chưa có chủ trương gì, chỉ thấy uống rượu và xã giao là ra làm sao?" Vua Tần hỏi "Người này là ai?" Bình Nguyên Quân nói "Đó là Mao Toại, xá nhân của Thắng". Vua Tần quát "Ngươi sao được phép đến đây. Lui xuống ngay.". Toại nói "Chủ của Toại là khách của vua. Chủ Toại ngồi đây vua mắng Toại hay muốn bỉ mặt chủ của Toại. Nhà vua khinh mặt chủ Toại là ỷ đông người chăng. Toại đứng đây cách nhà vua chỉ nửa bước chân. Nếu khinh chủ Toại, Toại xin lấy máu ở cổ mình, tưới lên bàn của vua". Đoạn giơ vung kiếm lên một vòng. Hào quang tỏa lạnh buốt. Vua Tần khiếp sợ "Xin nghe lời tiên sinh". Mao Toại quát "Tả hữu đâu mang máu gà máu chó lên để nhà vua và tướng quốc ký hiệp định kết minh". Tả hữu mang máu gà máu chó lên đài, vua Tần và Bình Nguyên Quân cùng uống và thề ước kết minh. Phần còn lại, Mao Toại nốc sạch, khí dũng bừng bừng. Vua Tần rất nể phục nói với tả hữu "Nước Triệu chưa diệt được. Quả nhân há sợ một mình Mao Toại. Nhưng nước này còn chọn được những người tài như thế, làm sao mất được."
Về đến nhà, Bình Nguyên Quân nói "Thắng vẫn tự phụ về xem người tài. Lại để sót Mao Tiên Sinh. Mao Tiên Sinh ở Tần nghị luận sắc bén, thần dũng át 10 vạn quân Tần. Thắng không dám xem người tài nữa.".
Mao Toại cười: "Nang trùy lộ dĩnh vẫn đúng. Có điều phải biết đâu là cái nang. Công tử chỉ quên một điều nhỏ nhặt, xin đừng mất công nghĩ ngợi." Nói đoạn cáo từ chống kiếm ra đi.

Nguyễn Ái Việt (Debrecen.VIDI72)

April 23, 2017