Muốn đi tắt cũng phải có đường

Đường tắt

Nhà biên sử Proclus kể rằng, khi nhà vua Ptolemy I hỏi liệu có con đường nào ngắn bộ sách Elements của Euclide để học hình học. Euclide trả lời "không có đường riêng đi đến hình học dành cho vua chúa".
Tôi rất ghét các hô hào đi tắt đón đầu. Thứ nhất nó có vẻ đạo tặc, không chính đính, ngang tắt, giống như dẫm lên cỏ, leo tường bẻ khóa chôm chỉa. Thứ hai, một cách thiện ý hơn, nó giả thiết mọi người đều ngu dốt hơn mình, không nhìn ra đường tắt. Thực tế, những anh thích làm tắt đều là những anh tay ngang, nghiên cứu lớt phớt, chưa nắm nguyên lý đã vội sáng tạo. Chưa biết kỹ được đi lối lại, hà cớ gì lại có thể nhìn ra được hơn người khác. Tôi không nói người ở ngành này không có thể có sáng tạo ở ngành khác. Trí tuệ liên ngành sẽ cho những góc nhìn mới, phát hiện được các chân lý bỏ quên. Nhưng bước chân vào một lĩnh vực mới cũng phải nắm được các nguyên tắc chính của nó. Dù đi nhanh bao nhiêu là phụ thuộc vào năng lực cá nhân của mỗi người, nhưng có những bước không thể bỏ qua. Không thể đón đầu, trừ khi bạn chắn đường đòi tiền mãi lộ.
Nếu một xã hội, việc đi tắt đón đầu thành công trở thành quy luật thì phải xem lại xã hội đó có dựa trên một nền văn hóa hay kinh tế kẻ cướp hay "chấn lột" hay không.
Trước kia tôi tưởng rằng chỉ các nhà quản lý hay chính trị gia già mới thích "đi tắt đón đầu", thì nay bệnh đi tắt đón đầu lại lan sang cả doanh nhân và lớp trẻ. Trong khi đó các nhà quản lý và chính trị gia già bắt đầu chán ngấy khẩu hiệu này hoặc thấy không thể tiếp tục lạm dụng nó để kích động tâm lý đám đông.
Điển hình thứ nhất của việc "đi tắt đón đầu" là việc giản lược những việc bắt buộc phải làm, đã thành chế định hoặc tiêu chuẩn, quy trình khoa học. Xu thế này đang biến những chương trình dạy kiến thức cơ bản, kỹ năng thiết yếu, kiến thức văn hóa chung, các quy trình nghiệp vụ thành què quặt vô duyên. Học lập trình và kiếm việc trong vòng 1 năm, hay lập trình di động trong 7 ngày,... Tất nhiên, có việc làm cho nhân lực như thế, nhưng nếu tất cả mọi người đều như thế, nhất là các kỹ sư không biết thiết kế, không biết tìm tòi, so sánh công nghệ, đọc tài liệu kỹ thuật về những lĩnh vực mới không hiểu, thì nền kinh tế hoàn toàn vô vọng. Nguy cơ này không phải tiềm năng mà đã hiển hiện.
Điển hình thứ hai là tin rằng thành tựu khoa học công nghệ mới sẽ có đường tắt. Cái gọi là Internet vạn vật, đám mây, ảo hóa đã được thế giới chuẩn bị, thảo luận và nghiên cứu kỹ cả chục năm nay. Các con đường tắt đã thành lối mòn, thậm chí thành xa lộ. Làm gì có hy vọng cho mấy ông nghe lỏm, hóng chuyện biết lõm bõm khái niệm qua hội thảo hay facebook. Hy vọng mong manh đó phải dựa trên giả thiết mình là kiệt xuất hoặc thiên hạ đều ngu cả. Thực tế không chứng minh điều đó.
Điển hình thứ ba là trông chờ vào một phép màu do quái chiêu đem lại. Chẳng hạn, đa số người đánh bóng bàn tay phải thì mình tập đánh bóng bàn tay trái. Coi như đó là cách tiệm cận mới. Cũng phải cảnh giác với trường hợp của Tây Độc Âu Dương Phong, luyện công lộn ngược đầu xuống đất, công lực có thể ghê gớm nhưng điên khùng. Bản thân cách này không có gì mới. Cách đây nửa thế kỷ đã có những công trình chứng minh số pi là số hữu tỉ, hay thay đổi nguyên tắc bình hành công lực của các nhà khoa học đi đường tắt, hy vọng đánh Mỹ được thì có thể đảo lộn khoa học thế giới. Có mỗi một điều mới là xu hướng này dịch chuyển từ khoa học vào quản lý, chính trị, bây giờ bắt đầu lò mò vào doanh nghiệp.

Nguyễn Ái Việt (Debrecen.VIDI72)