NEI & Tôi

Thời gian đã xóa dần rất nhiều kỷ niệm của ngày xưa, kể cả những điều tưởng chừng ko thể quên được. Với trí nhớ đã lu mờ và đóng đầy bụi thời gian, tôi cố gắng nhớ lại và suy nghĩ về những gì mình đã làm, đã có và đã mất... về 1 giai đoạn mà như 1 người anh học Vật lý lý thuyết ở Debrecen gọi là thời kỳ 'học sinh cấp 4'.

-------------

Hồi ấy chúng tôi bắt đầu học năm đầu tiên ở Nemzetközi Előkészítő Intézet (NEI). Nước Hung là điều vô cùng mới lạ. Tôi vẫn nhớ cảnh tượng mà tôi nhìn thấy vào đêm đầu tiên ở ký túc xá trên đường Budaörsi. Khi kéo rèm che cửa sổ phòng của tôi để nhìn ra ngoài, Budapest hiện ra trước mắt tôi thật ấn tượng với vẻ đẹp từ những ánh đèn làm tôi ngây người sửng sốt vì chưa bao giờ được thấy một thành phố rực rỡ đến thế.

Lúc ấy, cả lũ chúng tôi ngờ nghệch lắm, nhìn anh Quang Việt  (con trai của tướng Đồng Sĩ Nguyên) và các bạn của anh ấy (Hòa "kều", Thành "nhái" …) tôi nghĩ: “họ đã biến chất mất rồi, ăn mặc và tư cách… lố lăng quá, không thể chấp nhận được”. Tôi không thể ngờ rằng không lâu sau mấy anh ấy đều trở nên thân quen với tôi. Tôi hay la cà ở phòng anh Việt (đối diện với phòng của Phan Nguyễn Khánh & Trung) dù trong bụng chê cái phòng bề bộn và dơ dáy quá, bù lại tôi biết được nhiều thứ mà đứa nào mới đến Hungary cũng muốn biết từ những câu chuyện tào lao bên cây ghi ta mà Thành nhái đánh rất hăng hái những lúc cao hứng hoặc những lúc cả đám xúm nhau ăn uống khi rủng rỉnh tiền cũng như lúc cạn kiệt phải chui gầm giường moi lại những mẩu thuốc thừa để hút… Trong những chuyện về Hungary mà tôi biết được ở NEI có nhiều chuyện là từ nhóm của anh Việt, kể cả chuyện gái gú. Có điều, những chuyện thuộc loại tán gái ấy phần lớn nghe giống truyện cười nhiều hơn là chuyện tình… Dần dần, tôi nhìn nhóm anh Quang Việt với con mắt dễ chịu hơn, tôi tự thấy mình đang biến đổi và sẽ phải đối diện với chính mình trước đây để loại bỏ cái gì và tiếp nhận cái gì vì không muốn là một người tẻ nhạt và quá khuôn khổ.

Trường Ngoại ngữ (NEI) là nơi tôi bắt đầu cuộc sống của mình ở Hungary. Tôi rất yêu thích ngôi trường này, từ kiến trúc hiện đại của tòa nhà cho đến các thầy cô giáo và cuộc sống ở đó. Đây là lần đầu tiên tôi được học trong một lớp học chỉ có hơn mười trò nên tiếp thu rất tốt những gì được học. Những người Hung đầu tiên mà chúng tôi tiếp xúc là các giáo viên với phong cách sống rất thoải mái và phóng khoáng: bao giờ cũng rõ ràng trong mọi vấn đề, không "ấm ớ hội tề" như người Việt. Họ cũng là những người châu Âu đầu tiên mà tôi có dịp được gần gũi và học hỏi. Tôi cũng rất thích và hãnh diện với các bạn khác vì cô Mária, giáo viên chủ nhiệm dạy tiếng Hung của chúng tôi, là 1 phụ nữ trẻ đẹp và lôi cuốn nhất trường.Tôi còn may mắn hơn khi được sống trong tòa nhà chính của trường, số 73-75 Budaörsi út, vì nó được thiết kế rất tiện lợi cho học sinh. Chúng tôi được ăn ở và học ngay trong tòa nhà này trong khi rất nhiều bạn phải ở chỗ khác và đến đây học. Tôi còn nhớ phòng của tôi số 517 (nằm ở lầu 5), phía trên các lớp học (bố trí ở lầu 1 và tầng Trệt). Phòng được thiết kế cho 2 học sinh, có tủ áo, bàn học, lavabo rửa mặt và giường đệm tươm tất. Toilet và chỗ tắm giặt ở 2 đầu hành lang. Mùa đông có hệ thống sưởi bằng hơi nước. Nhà ăn được bố trí ở tầng dưới cùng, nếu muốn tập tành thì xuống phòng gym (tornaterem). Tuy lúc đó chưa biết bóng bánh là gì nhưng mấy cái sân bóng thật cuốn hút, có điều, lúc đó tôi không biết rằng: chúng sẽ là một phần trong cuộc sống của tôi sau này.

Các trò lớp M12 (Mérnök szakirány, NEI, 1972) và cô giáo Tallér Mária (Ảnh: Bá Bình, người đứng đầu tiên từ trái sang)

     Khi so sánh giữa trường học ở Hungary và trường học VN, cũng phải nói đến một chi tiết nhỏ là cuốn Leckekönyv ở NEI. Nó làm tôi phải so sánh với cuốn Học bạ của Việt Nam. Giữa 2 nền giáo dục là 1 khoảng cách rất xa trong việc theo dõi học sinh bằng hồ sơ lưu trữ. Tôi không thắc mắc về cuốn Học bạ của Hungary nhìn rất giá trị với bìa cứng bọc vải vì họ có điều kiện hơn ta về mặt vật chất, nhưng tôi suy nghĩ về kích thước và nội dung nhiều hơn. Với kích thước chỉ 11cm x 19cm, bên trong cô đọng những dữ liệu về học sinh và quá trình học tập với điểm số và nhận xét (rất ngắn) của giáo viên và những con tem... Học bạ của Hungary khác xa với cuốn học bạ rườm rà, khổ lớn chiếm nhiều không gian lưu trữ của Việt Nam; muốn theo dõi đầy đủ phải đọc mất nhiều thời gian và còn mất thời gian nhiều hơn để ghi chép tất cả những nội dung đó.

Tôi vẫn còn giữ được Thời khóa biểu của năm học đầu tiên @ NEI. Đây là cái Thời khóa biểu tôi tự làm, trên đó có thể nhận ra các môn học được ghi bằng chữ viết tắt, con số là số phòng học của từng môn:

Cuối năm, nhà trường cho chúng tôi đi tham quan/tìm hiểu về đất nước Hungary. Đó là những cảnh tượng khó quên với chúng tôi. Rời NEI, chúng tôi ko thể quên các thầy cô giáo đầu tiên của mình ở đây. Những bước đi đầu tiên của chúng tôi trên đất Hungary là từ đây. Chúng tôi rất biết ơn những người đã tạo cho chúng tôi có cơ hội để hoàn thành được giấc mơ của chúng tôi và biến nó thành hiện thực trên đất nước tươi đẹp này.

Qua những thành phố, những miền quê khác nhau của Hungary, chúng tôi được biết một nước Hungary muôn màu, muôn vẻ. Những chuyến đi ôtô đường trường, những buổi lao động vất vả nhưng vui vẻ giúp chúng tôi hiểu thêm được vị trí của mình trong xã hội, về khả năng của chúng tôi trong những việc có thể làm được đồng thời thêm tự tin vào khả năng đóng góp trong việc thay đổi quê hương của mình sau này, dù chỉ là một phần rất nhỏ.

Cho đến bây giờ, các bạn của tôi vẫn cho rằng: những kiến thức cơ bản mà chúng tôi nhận được trên đất Hungary là những điều quý báu vô giá để vận dụng trong công việc và cuộc sống. Thời gian sống và học tập ở Hungary đã giúp chúng tôi mở nhiều cánh cửa và nhiều cơ hội hơn, nhiều người trong chúng tôi đã thành công. Bây giờ, khi nhìn lại, Hungary là nơi ko thể quên trong cuộc du hành vạn dặm của cuộc đời. Tôi nghĩ điều quan trọng nhất là “make the best of what you have” - luôn luôn cố gắng vươn tới dù trong bất kỳ hoàn cảnh nào và thay đổi môi trường xung quanh chứ đừng chỉ để hoàn cảnh của mình quyết định số phận của bản thân.

Đó là tinh thần mà tôi đã được tiếp nhận từ những thầy cô giáo Hungary, những người đã có vai trò và ảnh hưởng rất quan trọng đối với chúng tôi về nhận thức và quan điểm từ học tập và cuộc sống.

Nhưng xen vào đó, cho đến bây giờ, tôi vẫn không quên được hình ảnh lẻ loi của một anh chàng Việt Nam trong lần đi tham quan Hungary vào cuối năm học ở NEI (Khánh, Bình "to", Trung và tôi đi với nhau trong đoàn thăm vùng Đông Bắc - Miskolc - Eger). Anh này vì muốn "phô diễn" bản thân và văn hóa Việt Nam bằng bài "Lý Hoài Nam" nên lúc nào cũng ôm ấp cái máy hát bên mình và khúc sáo trúc này suốt cả chặng đường dài. Anh nghe mà không thấy nhàm (hoặc dù nhàm nhưng vẫn cố gắng "thể hiện" cho bà con thấy cái tình yêu âm nhạc của mình) đến nỗi cứ nhìn thấy anh với cái dáng ôm ấp cái máy hát và lắng nghe "vô cùng tha thiết" một cách quá đáng bản nhạc "tội nghiệp" bị đem ra làm trò diễn thì tôi lại ngao ngán vô cùng. Cô Mária, giáo viên chủ nhiệm của tôi còn phải chịu đựng khổ sở hơn nhưng vì lịch sự nên cũng kiên nhẫn tôn trọng hiện tượng "nổi trội" vô cùng này cùng với những người khác để không lộ vẻ khó chịu ra mặt. Nếu không có chuyện này thì chuyến đi của chúng tôi toàn những kỷ niệm đẹp về những gì chúng tôi được thấy và cảm nhận. Đó là một chiều hoàng hôn tuyệt vời trên thành Eger, những đỉnh núi và những hang ngầm tuyệt đẹp... những bữa ăn tối thịnh soạn và những giấc ngủ tuyệt vời ở những khách sạn sạch sẽ tinh tươm sau những ngày chất đầy những điều thú vị...

Và một ngày đáng nhớ khác khi chính tôi là kẻ lẻ loi/lạc lõng. Đó là ngày hội quốc tế dành cho học sinh ở NEI với buổi tối diễn ra rất vui vẻ và tưng bừng. Sau những lời phát biểu và chương trình văn nghệ với nhiều tiết mục do học sinh của các nước tham gia (hình như Đỗ Bá Khang hát bài "Nhạc rừng") là chương trình tánczene do một ban nhạc được nhà trường mời đến biểu diễn. Hội trường được thiết kế với một phần sàn bằng phẳng phía trước sân khấu lập tức được dọn hết các hàng ghế ngồi để trở thành một sàn nhảy. Tây trắng, Tây đen, trai gái Nam Mỹ đều có đôi có cặp, chỉ mình tôi lẻ loi giữa đêm hội giương mắt dỏng tai nghe nhìn (tôi không biết đêm ấy có ai là Việt Nam tham dự cho đến cuối chương trình không?). Đó là lần đầu tiên tôi được nghe trực tiếp bài "Beautiful Sunday" do một ban nhạc trình diễn. Tuy không uống rượu nhưng tôi cảm thấy rất phấn khích cho tới bài hát điệu nhảy cuối cùng, nhưng cũng chỉ đứng một chỗ để enjoy chứ không hề nhúc nhích nhún nhảy theo nhạc một chút nào. Bây giờ thì tôi chỉ ước là đêm ấy ở bên mình là em Bình Dương (tạm "tuyển"/mượn từ những gì Ái Việt mô tả ở bài Tàu liên vận 1) cũng "máu me" như tôi thì tôi đã không trơ trọi vô duyên như thế (nhưng đấy cũng là chuyện bây giờ mới nói, chứ lúc đấy thì chắc là chưa đủ "tư cách" để bước ra sàn nhảy đâu). Về chuyện "nhảy nhót", nhân đây cũng xin hỏi học giả giáo sư kiêm Hoàng tử Bé Ái Việt (và cả các bạn khác nữa) rằng: nếu đã từng bôn ba nhiều năm nơi đất lạ xứ người thì tới nay trình độ của bạn trên sàn nhảy có tiến triển vượt bậc so với hồi trại hè Baja không? có tương xứng với hiểu biết về ẩm thực, về các loại tiêu khiển theo kiểu Tây phương của bạn không? Nếu bây giờ bạn đã là chuyên gia nhảy múa thì mình muốn được làm học trò "nhỏ" của bạn, vì thú thực một điều là: cho tới nay, ngoài khả năng "tự biên tự diễn" khua khoắng loạn xạ thì khiếm khuyết đáng trách của 1 thằng mê chuộng Tây phương như mình là không biết nhảy cho đúng điệu một kiểu thức nào, từ nhạc van/waltz cho đến tango, cha cha cha...mình đều mù tịt nên rất cần được chỉ giáo. Thật là một thiếu sót quá lớn! Tại sao mình lại không biết nhảy nhỉ?

Một trong những chuyển biến lớn của tôi về nhận thức cũng phải kể đến vấn đề biểu hiện nam tính. Xã hội Hungary cho tôi thấy sự phân biệt rất rõ: nam giới và nữ giới biểu lộ rất rõ sự khác biệt về đặc tính của giới. Nam giới phải mạnh mẽ và dứt khoát chứ ko nhì nhằng, ẻo là (bánh bèo). Bây giờ nếu xem lại ảnh chụp sinh viên thời đó sẽ thấy rõ tình trạng này của nhiều LHS nam.

Như đã nêu ở trên: Cho đến năm 1972, với tôi, con gái Hung cũng như người châu Âu rất xa lạ và đầy bí ẩn. Các thầy cô giáo Hung đã giúp tôi có được cái nhìn rõ ràng và hiểu về họ nhiều hơn. Đặc biệt là thầy Jurányi István. Thầy từng là giám đốc KTX Nándor, sau này là thầy giáo chủ nhiệm lớp của Nguyễn Ngô Việt (1973-74). Theo Ái Việt kể: Về khoản sinh đẻ có kế hoạch thì cụ có 2 truyền nhân đều tên là Việt, thỉnh thoảng cụ đưa về nhà cho ăn rồi dạy cách tán gái Hung và cách phòng tránh thai. Tôi cũng có diễm phúc được cụ đưa về nhà, dạy dỗ như con tất tần tật, kể cả những cái mà Ái Việt nói.

Tôi cũng ko đến nỗi vô duyên lắm. Bằng chứng là cô bán đồ ăn ở kantin (trước nhà ăn của NEI) luôn tươi cười với tôi, có khi còn nháy mắt nói: "Lányok nagyon szeretnek, ugye?" làm tôi ngớ người chẳng biết phải đối đáp thế nào. Rồi những lần đi Építőtábor mùa hè nhiều kỷ niệm khó quên với các cô bạn Hung, và những cơ hội khác... Nhưng cho đến khi về nước, tôi vẫn là thằng nhóc tóc dài và nhát gái. Ko biết thực hành các giáo huấn của cụ Jurányi István, và những điều quý báu này vẫn chỉ là lý thuyết mà tôi ko thể vận dụng và biến chúng trở thành hiện thực như các bạn của mình.

Bây giờ, tất cả chỉ đọng lại trong ký ức vỏn vẹn những gì còn lại, có lẽ ko bao giờ phai nhạt. Những cái mà chúng tôi từng bị cấm đoán thì nay đã mở ra và thanh niên học sinh được khuyến khích nhập cuộc (hội nhập) vào cuộc sống nơi mình đến, hòa nhập vào nó.

Nhiều người nhìn nhận rằng: cộng sản bây giờ cũng ko còn hẹp hòi và khắt khe như trước. Tuy nhiên, về bản chất phản động đang bộc lộ thì tôi lại thấy có sự nguy hiểm lớn hơn. Ko bao giờ tôi gọi tầng lớp mới nổi đua chen làm giàu và ngạo mạn này là 'quý tộc đỏ' bởi trong tầng lớp này ko có bản chất quý tộc.