Giáo dục là cơ hội cuối cùng

 Giáo dục và cựu Thủ tướng Israel,

    1. Trước kia tôi thường cho rằng Khoa học Công nghệ nói chung, CNTT nói riêng là cơ hội phát triển cuối cùng của Việt Nam. Về mặt kinh tế, KHCN mới có thể tạo ra tăng trưởng phi tuyến, giúp thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình. Mặt khác, tôi được ảnh hưởng bởi quan điểm của Modelsky cho rằng KHCN là động lực đẩy kinh tế xã hội vào những chu kỳ lớn. 

     2. Tuy nhiên, sau khi vật lộn với môi trường kinh doanh xã hội ở Việt Nam, đối diện với chất lượng nguồn nhân lực Việt Nam, tôi dần hình thành quan điểm Giáo dục mới là cơ hội cuối của Việt Nam. Chân lý ngấm trên da thịt, trả giá bằng mồ hôi nước mắt khác với chân lý dễ dãi đọc từ Nghị quyết “giáo dục là quốc sách”. 

     3. Từ hơn 20 năm nay tôi phát triển triết lý, mô hình và phương pháp Giáo dục Hướng Dương, nhưng thực khó tìm người hỗ trợ để triển khai quy mô lớn. Lâu ngày thành ra lẩn thẩn suy nghĩ liệu mình có viển vông quá hay không. Nhận thức xã hội của ta chưa phù hợp với Giáo dục đỉnh cao. Giáo dục công thì cứng nhắc thủ cựu, vừa kiêu ngạo vừa tự ti (có thể gọi là hợm hĩnh) đang từng bước xoá bỏ các giá trị vốn có của mình để suy vong. Giáo dục tư, không có chí lớn, lại rơi vào tay một sổ ông chủ trọc phú, cảm tính, thiển cận, lại bị ảnh hưởng bởi bộ máy hành chính, tài chính bất cận nhân tình, mãi không thể lớn.

      4. Bài nói chuyện của Ehud Barak, cựu Thủ tướng Israel sáng nay tại Nhà hát Lớn có tác dụng củng cố niềm tin cho tôi tiếp tục theo đuổi ý tưởng GÍao Dục. Có nhiều ý tưởng tôi tự nghĩ ra trùng với ý ông Barak, nay được khẳng định cũng thú vị.

       5. Ông kể rằng Israel có nửa diện tích là sa mạc, có một con sông, bên kia là biển Chết. Israel phải lọc nước biển lấy nước ngọt để tưới cây, nước uống và sinh hoạt. Kể ra như thế khó khăn hơn Việt Nam nhiều. Làm được thế chính là nhờ phát triển khoa học công nghệ. Giải pháp mấu chốt là phát triển Giáo dục. Bước đầu thiếu chuyên gia ngành nào thì thuê chuyên gia tốt nhất trên khắp thế giới về. Cách đây trên 10 năm tôi đề xuất ý tưởng đó thì bị một vị giáo sư, uỷ viên Hội đồng lý luận TW dán cho cái mác là “mưu toan làm thất thoát ngân sách nghiên cứu”. Chán chẳng buồn cãi.

       6. Israel có cơ chế tuyển chọn và đào tạo nhân tài từ sớm, đào tạo toàn diện để khi thành tài đẩy sang lãnh đạo các công ti khởi nghiệp “Kỳ Lân Độc Giác” (unicorn) hàng trăm triệu usd nhanh chóng mở rộng thành hàng tỷ usd. Một trong những luận điểm chính của tôi là phản đối phân ngành quá sớm, biến sinh viên thành mọt sách, không biết tới các vấn đề lớn, đa ngành. Thậm chí các trường đại học sa vào các kỹ năng công nghệ đoản hạn, dạy như ở trung cấp dạy nghề, tạo ra rác thải nhân lực một khi công nghệ trở thành lạc hậu trong vài năm. Việt Nam đặc biệt thiếu nhà kiến trúc hệ thống và lập kế hoạch.

     7. Một trong những ý tưởng tôi tâm huyết là biến quân đội và kỳ nghĩa vụ quân sự thành môi trường và thời gian đào tạo KHCN cao cho thanh niên. Điều đó tốt cho cả quân đội và cả nguồn nhân lực cho nền kinh tế. Ở Israel cũng có chính sách như vậy, nên quốc phòng của Israel rất mạnh, công nghệ quốc phòng xuất khẩu khắp thế giới, chiếm tới 50% nền kinh tế. Mặt khác thanh niên Israel sau kỳ nghĩa vụ quân sự có một kiến thức KHCN sâu sắc sẵn sàng cho phát triển kinh tế.

     8. Điểm đáng chú ý trong bài chia sẻ là văn hoá khuyến khích sáng tạo. Ta cũng nói nhiều về văn hoá này, nhưng nói chung chung như thầy bói sờ voi. Ông Barak nói rõ đó là: không sợ sai. Ông nói: văn hoá nhiều nước là sợ sai, sợ bị cười vì sai và thích cười cái sai, không động viên con người dũng cảm sáng tạo. Chúng tôi chỉ cười những người sợ sai, không làm. Chúng tôi không bao giờ cười cái sai, coi đó là con đường tới thành công.

     9. Còn rất nhiều ý hay, tạm tổng thuật vài ý cảm thấy tâm đắc nhất. Thực ra những ý này không phải ta không thể nghĩ ra, nhưng đều đã kiểm nghiệm thực tế để cho người suy nghĩ vững tin ở trí tuệ của mình. 

    10. Cảm ơn Nguyen Anh Tuan về buổi gặp gỡ rất thiết thực, chân tình không đao to búa lớn nhưng rất kích thích suy nghĩ, nhất là về Giáo Dục, là một điều duy nhất đáng làm đối với tôi hiện nay.

Nguyễn Ái Việt (DEBRECEN.vidi72)