1000 năm sau Cách mạng Nông nghiệp, con người tiếp tục tự tổ chức xh của mình trong những mạng lưới hợp tác đại chúng. Do đặc điểm tiến hóa khác biệt với muôn loài (thiếu những bản năng sinh học tự nhiên cần thiết), con người đã sáng tạo ra các TTTT và chữ viết. Những phát minh này giúp họ lấp được khoảng trống mà sự kế thừa sinh học để lại.
TTTT do con người thiết lập, đến nay, ko trung lập và cũng ko công bằng. Chúng chia con người theo những nhóm ko có thật (phân tầng theo hệ thống xh). Tầng lớp trên cao được hưởng đặc quyền đặc lợi và quyền lực. Tầng lớp dưới, đông hơn, phải chịu sự phân biệt đối xử, thậm chí còn bị áp bức (giữa nam và nữ, da trắng và da đen, người giàu và người nghèo).
Sự bất công hiện nay có thể đúc kết với câu nói của Bill Gates: "Life is not fair. Get used to it!"*
Sự thuần khiết ở châu Mỹ
Châu Mỹ hiện đại cũng như trong xh Hindu, phân biệt đối xử theo đẳng cấp đã trở thành quan niệm khó xóa bỏ (trong cái vòng luẩn quẩn) do bị ảnh hưởng nặng nề trong 1 thời gian dài, mặc cho mọi cố gắng của chính quyền để phá bỏ nó vì 1 nền dân chủ trong sạch.
Từ thế kỷ 16 đến thế kỷ 18, những kẻ chinh phục từ châu Âu đã đưa hàng triệu nô lệ châu Phi đến châu Mỹ. Những người da trắng chọn nô lệ châu Phi vì so với châu Âu hoặc Đông Á có 3 yếu tố quyết định.
Thứ nhất: Nô lệ từ Senegal sẽ rẻ hơn từ Việt Nam (do châu Phi gần hơn).
Thứ hai: Việc buôn bán nô lệ ở châu Phi đã là 1 ngành tồn tại từ lâu và phát triển mạnh (chủ yếu xuất khẩu sang Trung Đông), trong khi ở châu Âu việc này rất hiếm.
Thứ ba: Quan trọng hơn cả. Các khu mỏ và đồn điền ở Virginia, Haiti và Brazil đều có dịch bệnh nguồn gốc từ châu Phi làm người châu Âu bị chết hàng loạt. Trong khi người châu Phi qua nhiều thế hệ đã có sự miễn dịch.
Ở đây, ưu thế về gen (khả năng miễn dịch) bị hiểu thành sự thấp kém hơn về mặt xh. Do những yếu tố về hoàn cảnh như vậy, một xh mới đang phát triển lúc đó ở châu Mỹ được phân chia thành tầng lớp cai trị châu Âu da trắng và tầng lớp bị nô dịch hoá là người châu Phi da đen.
Các chuyên gia về thần học tranh luận rằng: tổ tiên của người châu Phi là Ham, con trai của Noah, bị cha mình chất gánh nặng lên vai với lời nguyền: hậu duệ của cậu cũng là những nô lệ. Những nhà sinh học cũng tranh luận rằng: người da đen kém thông minh hơn và ý thức đạo đức cũng kém phát triển hơn. Các bác sĩ cũng đồn rằng: người da đen sống trong rác rưởi và lan truyền bệnh tật - nói cách khác: họ là nguồn gốc của sự ô uế.
Những câu chuyện này vẫn còn ảnh hưởng rất lâu trong văn hóa châu Mỹ và văn hoá phương Tây, cả sau khi các điều kiện sinh ra chế độ nô lệ đã biến mất. Sự phân biệt chủng tộc được duy trì dựa trên pháp luật kỳ thị chủng tộc và tập quán xh.
Kết quả là 1 cái vòng luẩn quẩn của chu trình nguyên nhân và kết quả tự củng cố. Sau cuộc nội chiến, ở miền Nam Hoa Kỳ, 1 người da đen sinh ra tại Alabama ko có nhiều cơ hội nhận được sự giáo dục tốt và 1 công việc được trả lương cao so với người hàng xóm da trắng của mình. Con cái của anh ta (sinh trong giai đoạn 1880-1890), bắt đầu cuộc đời với các bất lợi tương tự - chúng cũng được sinh ra trong những gia đình nghèo và kém giáo dục như đa số những đứa trẻ da đen khác.
Chủ nghĩa phân biệt chủng tộc ngày càng lan rộng. Cái đẹp của người da trắng với những thuộc tính của chủng tộc (da sáng, tóc vàng, mũi cao) được xây dựng trở thành tiêu chuẩn cho cái đẹp trong văn hóa thẩm mỹ của người Mỹ. Ngược lại, những đặc điểm điển hình của người da đen (da sẫm, tóc đen và rậm, mũi bẹt) bị coi là xấu xí.
Những cái vòng luẩn quẩn này đi xuyên qua các thế kỷ, chúng duy trì sự phân tầng tưởng tượng, thứ xuất phát từ 1 sự kiện tình cờ. Theo thời gian, sự đối xử ko công bằng ngày càng tệ hơn. Tiền đẻ ra tiền, và nghèo khó lại dẫn đến nghèo khó. Giáo dục dẫn đến giáo dục, và ngu dốt lại hoàn ngu dốt. Nạn nhân của lịch sử có thể lại trở thành nạn nhân lần nữa. Và những người mà lịch sử ban cho đặc quyền có thể lại nhận được đặc quyền.
(Lược ghi từ cuốn Sapiens - Lược sử loài người của Yuval Noah Harari)
(*): đoạn này tôi tự viết (ko phải của Yuval Noah Harari)
Định kiến và cái vòng luẩn quẩn.
ReplyDeleteTại thời điểm 1865, người da trắng cũng như nhiều người da đen thừa nhận: bản chất của người da đen, so với người da trắng, ko đáng tin cậy vì: lười biếng và kém thông minh, và cũng thô bạo hơn, ít quan tâm đến vệ sinh cá nhân hơn và sinh hoạt tình dục phóng đãng hơn.
Tóm lại: người da đen là nhân tố của bạo lực, trộm cắp, hiếp dâm và bệnh tật, nói cách khác: ô uế.
(Lược ghi từ cuốn Sapiens - Lược sử loài người của Yuval Noah Harari)
Chúng ta có thể nghĩ rằng: rồi dần dần con người sẽ hiểu, những vết nhơ sẽ lùi vào dĩ vãng. Người da đen sẽ chứng tỏ được họ cũng giỏi, cũng tôn trọng pháp luật và sạch sẽ như người da trắng. Nhưng trong hiện tại lại xảy ra điều ngược lại - những định kiến ngày càng bền vững.
ReplyDeleteMọi công việc tốt nhất đều bị người da trắng nắm giữ. Về sự thua kém này, 1 công dân da trắng bình thường đã nói: "Hãy nhìn xem, người da đen đã tự do trong rất nhiều thế hệ, tuy vậy, hầu như không có các giáo sư, luật sư, bác sĩ và kể cả thu ngân ở ngân hàng là người da đen. Chẳng phải điều đó đã chứng minh rằng: người da đen đơn giản là kém thông minh hơn và làm việc thiếu chăm chỉ sao?".
(Yuval Noah Harari)
Khi những vết nhơ chống lại người da đen phát triển ngày càng mạnh mẽ, chúng được chuyển sang 1 hệ thống các luật lệ và các tiêu chuẩn "Jim Crow", được dùng để bảo vệ cho trật tự chủng tộc. Người da đen bị cấm đi bầu cử, bị cấm học tập trong những trường dành cho người da trắng, bị cấm mua bán trong những cửa hàng dành cho người da trắng, bị cấm ăn trong nhà hàng dành cho người da trắng, bị cấm ngủ trong khách sạn dành cho người da trắng.
ReplyDeleteBiện hộ cho những điều trên là định kiến về người da đen hôi hám, lười biếng và xấu xa, vì vậy người da trắng phải được bảo vệ tránh khỏi họ. Người da trắng sợ bị lây bệnh nên ko muốn dùng cùng 1 khách sạn, hay ăn cùng 1 nhà hàng với người da đen. Họ ko muốn con cái học chung trường với những đứa trẻ da đen, vì sợ chúng bị bạo lực và những ảnh hưởng xấu. Họ ko muốn người da đen đi bầu cử vì người da đen ngu dốt và vô đạo đức. Những nỗi sợ hãi này đã được chứng minh bởi các nghiên cứu khoa học để "chứng tỏ" rằng: người da đen quả thực kém giáo dục, mắc nhiều bệnh tật hơn và tỉ lệ phạm tội cao hơn rất nhiều (những nghiên cứu này đã phớt lờ thực tế rằng "những sự thật này" là kết quả của việc phân biệt đối xử với người da đen).
(Yuval Noah Harari)
Ko có gì ghê tởm với dân miền Nam nước Mỹ (và cả nhiều người miền Bắc) bằng vấn đề quan hệ tình dục và kết hôn giữa đàn ông da đen và đàn bà da trắng. Đó là điều cấm kỵ kinh khủng nhất, bất cứ sự vi phạm nào, hoặc nghi ngờ vi phạm, đều đáng để trừng phạt ngay lập tức bằng việc hành hình kiểu lynch. Ku Klux Klan, 1 hội kín của những người theo thuyết người da trắng ưu việt đã gây ra nhiều vụ giết người như vậy.
ReplyDelete( Yuval Noah Harari)
Hầu hết các hệ thống phân tầng chính trị xh đều thiếu 1 nền tảng logic hay sinh học cơ bản.
ReplyDeleteNhưng vì sự phân biệt về mặt sinh học giữa những nhóm Homo sapiens khác nhau là ko đáng kể trong thực tế, nên sinh học ko thể giải thích được những sự phức tạp của xh Ấn Độ hoặc những động cơ kỳ thị chủng tộc của người Mỹ.
Chúng ta chỉ có thể hiểu được những sự kiện trên bằng cách nghiên cứu các sự kiện, sự việc và mối quan hệ quyền lực đã biến những điều bịa đặt của trí tưởng tượng thành những cấu trúc xh tàn nhẫn và rất thực tế.
Mọi xh đều dựa trên sự phân tầng tưởng tượng, nhưng ko nhất thiết phải cùng một sự phân tầng. Nguyên nhân của sự khác nhau này là gì? Tại sao xh Ấn Độ truyền thống lại phân chia con người theo đẳng cấp, còn xh Ottoman dựa theo tôn giáo, và xh Mỹ thì theo chủng tộc? Trong hầu hết các trường hợp, sự phân tầng đều là kết quả của một tập hợp các hoàn cảnh lịch sử ngẫu nhiên, sau đó được duy trì và tinh lọc qua nhiều thế hệ do những nhóm khác nhau phát triển những lợi ích riêng trong đó.
ReplyDeleteTrong xh Ấn Độ hiện đại, các vấn đề hôn nhân và việc làm vẫn bị ảnh hưởng nặng nề của hệ thống đẳng cấp.
(Yuval Noah Harari)
Nhưng con người ko thích nói rằng: họ giữ nô lệ thuộc chủng tộc hoặc nguồn gốc nào đó đơn giản chỉ vì những lợi ích kinh tế. Giống những kẻ xâm lược Indo-Arya xâm chiếm Ấn Độ, người châu Âu da trắng ở châu Mỹ muốn được nhìn nhận ko chỉ là những người thành công về kinh tế mà còn ngoan đạo, công bằng và khách quan. Các câu chuyện huyền thoại về khoa học và tôn giáo được dùng để biện minh cho sự phân chia này.
ReplyDelete(Yuval Noah Harari)
Theo Harari, mọi chuyện liên quan đến lịch sử tiến hóa của Sapiens bắt nguồn từ sức mạnh thuyết phục của những câu chuyện được hư cấu (bắt đầu với các vị thần). Dần dần, vấn đề được nâng cao hơn ở tầm vóc quốc gia và dân tộc, hoặc trong kinh doanh với công ty TNHH. Sự thành công mà nó mang lại cho Sapiens là sức mạnh to lớn, cho phép hàng triệu người lạ hợp tác và làm việc hướng tới các mục tiêu chung.
ReplyDeleteNhững kiểu loại mà con người tạo ra thông qua mạng lưới các câu chuyện này được biết đến trong giới học thuật là "HƯ CẤU", "cấu trúc xh", hoặc "thực tế tưởng tượng". Một thực tế tưởng tượng ko phải là 1 lời nói dối.
Ko có gì phải nghi ngờ, nhưng chúng ta ko nên nuôi ảo tưởng lạc quan về "những mạng lưới hợp tác đại chúng" vận hành từ thời Ai Cập của các Pharaoh hay Đế chế La Mã. "Hợp tác" có vẻ vị tha, nhưng ko phải lúc nào cũng mang tính tự nguyện và hiếm khi bình đẳng.
ReplyDeleteTất cả những hệ thống hợp tác này, từ những tp ở vùng Lưỡng Hà cổ đại đến đế chế nhà Tần, đế chế La Mã, đều là những "trật tự tưởng tượng" (TTTT). Các quy tắc xh nhằm duy trì chúng đều ko dựa trên những bản năng cố hữu của con người cũng như sự quen biết cá nhân, mà thay vào đó là niềm tin vào những huyền thoại chung.
(Yuval Noah Harari)
Từ xa xưa, người ta đã biết đến những nhân vật ưu tú. Đó là những cá thể có tài năng đặc biệt/xuất chúng. Hiện thời, có thể thấy điều này qua ví dụ Harry Potter như 1 nhân vật điển hình (về sự khác biệt trong các năng lực tự nhiên cũng đóng vai trò quan trọng trong sự hình thành khác biệt về mặt xh).
ReplyDeleteTuy nhiên, hầu hết những người mang năng lực đặc biệt đều phải được nuôi dưỡng và phát triển. Tài năng sẽ ko thể phát huy nếu nó ko được cổ vũ, mài giũa và rèn luyện trong môi trường thích hợp. Ko phải ai cũng có được điều này.
Và cũng phải tính đến sự can thiệp bởi những giới hạn luật pháp và những rào cản (mặc định bất thành văn)
( Yuval Noah Harari)