"Chúng ta đã tiến lên từ những chiếc xuồng trên sông, đến thuyền có mái chèo, đến tàu hơi nước, đến tàu con thoi - nhưng không ai biết chúng ta sẽ tới đâu. Chúng ta mạnh mẽ hơn bao giờ hết, nhưng gần như không biết làm gì với tất cả sức mạnh đó. Tệ hơn nữa, con người dường như vô trách nhiệm hơn bao giờ hết. Chúng ta chỉ làm bạn với những vị thần tự tạo ra và các định luật vật lý, mà chẳng đếm xỉa đến điều gì khác. Hậu quả là chúng ta đang gây nên sự huỷ hoại thảm khốc cho các loài động vật anh em và hệ sinh thái xung quanh, khi tìm kiếm thêm chút thoải mái và vui sướng hơn cho riêng mình, nhưng chẳng bao giờ tìm thấy sự hài lòng.
Liệu có điều gì nguy hiểm hơn những vị thần bất mãn và vô trách nhiệm, họ không biết mình thực sự muốn gì?" (Yuval Noah Harari)
3 cuộc cm lớn
1. CM Nhận thức: đã khởi động lịch sử (cách đây 70.000 năm)
2. CM Nông nghiệp: đã tăng tốc lịch sử (cách đây 12.000 năm)
3. CM Khoa học: có thể sẽ kết thúc lịch sử và bắt đầu 1 thứ khác biệt (bắt đầu cách đây 500 năm)
Quá trình tiến hóa
Sự thật là từ 2 triệu năm (cho đến 10.000 năm gần đây), Trái Đất là ngôi nhà của ít nhất là 6 loài người.
Dù khác biệt, các loài này có chung những đặc tính rõ nét, trong đó bộ não lớn là điểm đáng chú ý nhất, và điểm riêng biệt thứ hai là đứng thẳng trên 2 chân.
Sapiens có bộ não chiếm 2-3% trọng lượng cơ thể nhưng sử dụng tới 25% năng lượng của cơ thể (trong trạng thái nghỉ ngơi).
Với đặc tính khác biệt lớn nhất này, quá trình tiến hóa chọn lọc khiến hệ thần kinh và cơ bắp (đặc biệt với đôi tay được tự do) hoạt động với độ tinh chỉnh tập trung ngày càng nhiều vào bàn tay và các ngón tay. Kết hợp với nhau, chúng có thể thực hiện được các nhiệm vụ rất phức tạp. Đặc biệt, có thể chế tác và sử dụng các công cụ tinh vi.
Với bộ não lớn, khả năng sử dụng công cụ và sức học tập ngày càng nâng cao, Sapiens có lợi thế hơn hẳn so với các loài khác trong việc hình thành các cấu trúc xh phức tạp. Dần dần chúng ta đã trở thành loài động vật bá chủ trên Trái Đất.
Luật Hammurabi và Tuyên ngôn Độc lập của Hoa Kỳ
Hầu hết các bầy Sapiens sống lang bạt để tìm thức ăn. Nhưng Sapiens ko chỉ kiếm thực phẩm mà còn tìm kiếm kiến thức. Để tồn tại, họ cần hiểu rõ về nơi họ đặt chân đến (về thế giới xung quanh) và cả thế giới bên trong với các giác quan của mình. Cuộc sống của người cổ đại vì vậy đã hình thành nền tảng kiến thức đa dạng vừa rộng vừa sâu sau quá trình tiến hóa lâu dài. Họ có cả nền tảng thể chất mà người hiện đại đã đánh mất (dù cố gắng tập yoga hay khí công).
Từ đó, Sapiens xây dựng cho mình những trật tự phức tạp hơn, từ những quy tắc được đúc kết đến niềm tin vào những huyền thoại chung (cách mạng nhận thức).
Và 2 trong số những câu chuyện huyền thoại nổi tiếng nhất trong lịch sử là Bộ luật Hammurabi (1776 TCN) và Tuyên ngôn Độc lập của Hoa Kỳ (1776).
Hammurabi được biết đến là 1 ông vua chính trực ở thời của ông. Bộ luật của ông đóng vai trò nền tảng cho 1 hệ thống pháp luật của Đế chế Babylon nhằm giáo dục các thế hệ tương lai thế nào là công lý của 1 nhà nước và trật tự xh lý tưởng ở vùng Lưỡng Hà cổ đại. Theo bộ luật này, con người được chia thành 2 giới tính (đàn ông và đàn bà) và 3 tầng lớp (người ưu tú, thường dân và nô lệ).
Thời đó, Hammurabi được coi là vị vua được các vị thần cử làm người "đem công lý phủ khắp mặt đất, để tiêu diệt kẻ xấu và cái ác, để ngăn kẻ mạnh ức hiếp kẻ yếu".
Khoảng 3500 năm sau cái chết của Hammurabi, dân chúng ở 13 thuộc địa của Anh tại Bắc Mỹ cảm thấy rằng: nhà vua Anh đang đối xử ko công bằng với họ. Các đại diện của họ đã tụ tập ở tp Philadenphia, vào ngày 4 tháng 7 năm 1776, các thuộc địa này đã tuyên bố rằng: dân cư của họ ko còn là thần dân của Vương quốc Anh.
Bản Tuyên ngôn Độc lập của họ đã tuyên bố những nguyên tắc phổ quát và vĩnh cửu của công lý, điều mà GIỐNG NHƯ các nguyên tắc của Hammurabi, được TRUYỀN CẢM HỨNG bởi một sức mạnh SIÊU PHÀM.
(Lược ghi từ Sapiens - Lược sử loài người, tác giả: Yuval Noah Harari)
Note 1. Tác giả: Yuval Noah Harari sinh năm 1976. Anh nhận bằng Tiến sĩ của ĐH Oxford năm 2022, hiện là giảng viên Khoa Lịch sử (ĐH Hebrew @ Jerusalem). Harari chuyên nghiên cứu về lịch sử thế giới, lịch sử thời Trung cổ và lịch sử quân sự.
Hiện nay, anh hướng tới những vấn đề lớn mang tính khái quát về mối quan hệ giữa lịch sử và sinh học.
Các cuốn sách của Harari được đón nhận nồng nhiệt ở nhiều nước trên thế giới, tạo nên nhiều hứng thú cũng như những cuộc tranh cãi từ độc giả.
Note 2. Mốc thời gian:
1. Trái Đất
13,5 tỉ năm trước: Vật chất và năng lượng xuất hiện (khởi đầu của Vật lý)
Các nguyên tử và phân tử xuất hiện (Khởi đầu của Hoá học)
4,5 tỉ năm trước: Trái Đất hình thành
3,8 tỉ năm trước: Các sinh vật xuất hiện (Khởi đầu của Sinh học)
2. Loài người
2,5 triệu năm trước: Sự tiến hóa của chi Homo ở châu Phi
500.000 năm trước: Người Neanderthan phát triển ở châu Âu và Trung Đông
200.000 năm trước: Homo sapiens phát triển ở Đông Phi
70.000 năm trước: Cách mạng Nhận thức. Sapiens toả ra từ châu Phi
45.000 năm trước: Sapiens đặt chân đến châu Úc
30.000 năm trước: Người Neanderthan tuyệt chủng
3. Xã hội
12.000 năm trước: Cách mạng Nông nghiệp (Hình thái định cư lâu dài)
5.000 năm trước: Những vương quốc đầu tiên và tôn giáo đa thần
4.250 năm trước: Đế chế đầu tiên (Đế chế Akkar của Sargon)
2.500 năm trước: Phát minh tiền xu. Đế chế Ba Tư. Phật giáo Ấn Độ ra đời (chân lý phổ quát: để giải thoát chúng sinh)
2.000 năm trước: Vương triều nhà Hán (Trung Hoa). Đế chế La Mã (Địa Trung Hải). Kitô giáo ra đời.
1.400 năm trước: Hồi giáo ra đời
500 năm trước: Cách mạng Khoa học. Châu Âu bắt đầu cuộc chinh phục châu Mỹ và các đại dương. Sau đó mở rộng trên toàn thế giới. Toàn bộ hành tinh trở thành 1 đấu trường duy nhất. Sự trỗi dậy của CNTB.
200 năm trước: Cách mạng Công nghiệp. Gia đình và cộng đồng được thay thế bằng chính quyền và thị trường. Sự tuyệt chủng trên diện rộng của nhiều loài (động vật & thực vật)
16.000 năm trước: Sapiens đặt chân đến châu Mỹ
Note 3. Tên gọi: Các nhà sinh học tập hợp những loài tiến hóa từ 1 tổ tiên chung thành 1 "chi" và đặt tên La-tinh cho chúng (gồm 2 phần: tên chi rồi đến tên loài).
Ví dụ: sư tử gọi là Panthera leo, tức loài leo thuộc chi Panthera.
Như vậy, Homo sapiens là loài sapiens/tinh khôn của chi homo/người.
Note 4. Thuật ngữ "sapiens" để chỉ các thành viên của loài Homo sapiens, còn thuật ngữ "con người" để chỉ tất cả thành viên còn lại của chi Homo.
Hai văn bản nổi tiếng về pháp lý của lịch sử cho thấy: chúng đều tuyên bố/vạch ra những nguyên tắc phổ quát và vĩnh cửu về công lý, nhưng theo người Mỹ thì mọi người đều bình đẳng, trong khi theo người Babylon, con người rõ ràng là ko bình đẳng.
ReplyDeleteDù trong 200 năm qua, học sinh ở Mỹ đã sao chép và học thuộc lòng Tuyên ngôn Độc lập và sẽ tiếp tục như thế, tuy nhiên, khó phân biệt được đúng và sai trên 2 văn bản này bởi thực tế là cả hai đều sai.
Hammurabi và những người sáng lập nước Mỹ đều tưởng tượng ra 1 thực tế BỊ CHI PHỐI bởi các nguyên tắc phổ quát và bất biến về công lý, như là sự công bằng hay hệ thống phân tầng. Song, nơi duy nhất mà những nguyên tắc như vậy tồn tại là trong trí tưởng tượng (phong phú) của Sapiens, và trong các huyền thoại mà họ sáng tác (và lan truyền). Đây là những nguyên tắc ko có giá trị khách quan.
Rất dễ thấy rằng: việc phân chia con người thành "đẳng cấp ưu tú" và "thường dân" là 1 điều tưởng tượng. Song, nếu cho rằng: mọi người đều bình đẳng cũng chỉ là 1 huyền thoại. Họ bình đẳng theo nghĩa nào (về mặt sinh học? Và có sự thật khách quan nào, nằm ngoài trí tưởng tượng mà trong đó chúng ta thực sự bình đẳng?).
ReplyDeleteTừ những dòng nổi tiếng nhất trong bản Tuyên ngôn Độc lập, hãy tìm hiểu theo nghĩa của ngôn ngữ sinh học (một cách khoa học):
"Chúng tôi khẳng định những sự thật này là hiển nhiên, rằng tất cả con người sinh ra đều bình đẳng, tạo hóa đã ban cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được, đó là quyền được sống, quyền được tự do và quyền được mưu cầu hạnh phúc.
Theo sinh học, con người ko phải được sáng tạo ra. Sapiens đã tiến hóa. Chắc chắn là sự tiến hóa này ko có mục đích "bình đẳng"! Người Mỹ đã mang ý tưởng bình đẳng từ Ki-tô giáo vào văn bản của mình. Nhưng với người ko theo Ki-tô giáo thì điều này có nghĩa ntn?
Tiến hoá dựa trên sự khác biệt, chứ ko phải sự bình đẳng. Do vậy, "sinh ra bình đẳng" nên hiểu là "tiến hóa khác nhau".
Công bằng mà nói: ko có những điều như là quyền trong sinh học. Con chim bay ko phải vì nó có quyền được bay, mà bởi vì NÓ CÓ CÁNH. Cũng ko thể cho rằng: các bộ phận cơ thể, các khả năng và các đặc điểm này là "không thể xâm phạm". Những điểm này trải qua quá trình biến đổi ko ngừng, hoặc có thể biến mất hoặc ko còn khả năng như trước (đà điểu là loài chim đánh mất khả năng bay của mình).
Vì vậy, "quyền không thể xâm phạm được" phải được hiểu là: "những đặc điểm có thể biến đổi".
Cùng cách thức nhìn nhận như vậy, "cuộc sống", "tự do" và "hạnh phúc" với những đặc điểm ở Sapiens đã tiến hóa, là những khái niệm mà chúng ta tự sáng tạo. Hầu hết các nghiên cứu sinh học chỉ thừa nhận sự tồn tại của lạc thú là cái dễ định nghĩa và cảm nhận/đo lường được.
Vì vậy, "sống, tự do và mưu cầu hạnh phúc " nên được hiểu là: "sống và theo đuổi lạc thú ".
(Theo Yuval Noah Harari)
Việc sử dụng lửa từ thời Đồ Đá đánh dấu 1 bước tiến mới của loài người. Ko chỉ cấp ánh sáng, sưởi ấm và là thứ vũ khí chống lại thú dữ, lửa còn được con người dùng trong việc khai hoang bằng cách đốt 1 vùng cây cối thành vùng đồng cỏ tươi tốt đầy tiềm năng. Nhưng lửa giúp con người nấu chín thức ăn mới là điều tuyệt diệu nhất. Nhờ vậy, con người có thể tiêu hóa những thứ mà họ ko thể ăn được ở trạng thái tự nhiên. Đồng thời cũng giúp họ ăn nhiều loại thức ăn và ko tốn nhiều thời gian để ăn uống như trước. Quá trình điều chỉnh tự nhiên dần dần thay đổi, con người thích ứng với những cái răng nhỏ hơn còn ruột trở nên ngắn hơn. Do cả não và hệ tiêu hoá với bộ ruột dài đều tiêu thụ nhiều năng lượng nên với bộ ruột ngắn hơn, não sẽ được tập trung nhiều năng lượng để hoạt động hiệu quả hơn.
ReplyDeleteThuần hóa lửa giúp con người kiểm soát được 1 sức mạnh có tiềm năng vô hạn. Khác loài thú, họ có thể chọn khi nào và ở đâu có thể nhóm lửa và sử dụng nó cho những việc họ muốn.