SAPIENS: Văn hóa

Xh loài người thay đổi ngày càng tinh vi và phức tạp trong phạm vi rộng lớn hơn từ sau Cách mạng Nông nghiệp. Sống trong TTTT với các huyền thoại và những câu chuyện hư cấu đã làm cho con người quen với việc nghĩ theo những cách nhất định, cư xử  dựa trên những tiêu chuẩn nhất định, mong muốn một số thứ nhất định, và tuân theo những quy tắc nhất định. Vì vậy, họ đã tạo ra những bản năng nhân tạo, làm cho hàng triệu người xa lạ có thể hợp tác hiệu quả. Mạng lưới những bản năng nhân tạo này được gọi là ''văn hóa'' (vh).

Trong nửa đầu thế kỷ 20, mỗi nền vh sở hữu 1 bản chất cốt lõi mang bản sắc riêng ko thể thay đổi. Trong đó, mỗi nhóm người đều có thế giới quan, theo hệ thống sắp đặt về xh, luật pháp và chính trị của riêng mình. Nếu ko có sự tác động từ bên ngoài, những nền vh  khác nhau sẽ tự vận hành với niềm tin, tiêu chuẩn và giá trị đã tạo nên nền vh đó, cùng 1 hướng đã hình thành từ thời xa xưa.

Trong thế giới hiện nay, hầu hết các nhà nghiên cứu đều kết luận rằng: quan điểm về vh ko còn như trước mà phải ngược lại mới đúng. Bởi mỗi nền vh đều có những niềm tin, tiêu chuẩn và giá trị đặc thù, nhưng chúng thay đổi liên tục (do biến đổi trước những  thay đổi trong môi trường của nó hoặc qua sự tương tác với các nền vh khác). Và các nền vh cũng trải qua sự thay đổi từ những động lực bên trong chúng.

Ngay cả 1 nền vh biệt lập, tồn tại trong 1 môi trường sinh thái ổn định cũng ko tránh khỏi sự thay đổi. Ko như các định luật vật lý, mỗi trật tự nhân tạo đều hàm chứa những mâu thuẫn nội bộ. Các nền vh đã liên tục cố gắng dung hòa những mâu thuẫn này, và quá trình đó đã cung cấp nhiên liệu cho sự thay đổi.

Có thể thấy các mâu thuẫn trong nội bộ 1 nền vh, từ thời trung cổ, khi giới quý tộc với đức tin vào Ki-tô giáo vẫn giữ tinh thần hiệp sĩ. Và sau đó, kể từ cuộc Cách mạng Pháp, con người đã dần nhìn nhận sự bình đẳng và tự do cá nhân như những giá trị cơ bản. Tuy nhiên, nếu đảm bảo cho mỗi cá nhân hoàn toàn tự do (làm điều mình mong muốn) chắc chắn sẽ hạn chế bình đẳng. Lịch sử thế giới từ năm 1789 có thể được coi như là quá trình thực hiện hàng loạt nỗ lực nhằm giải quyết mâu thuẫn này.

Hiện nay, đảng Dân chủ ở Mỹ muốn có 1 xh bình đẳng hơn, muốn thế thì phải tăng thuế để tài trợ cho các chương trình phúc lợi xh. Điều này đã xâm phạm đến tự do của các cá nhân ko muốn sử dụng tiền của họ như vậy. Trong khi đó, đảng Cộng hòa thì muốn tối đa hóa tự do cá nhân, dù như thế thì khoảng cách (thu nhập) giữa người giàu và người nghèo sẽ ngày càng tăng (nhiều người sẽ ko đủ khả năng chi trả tiền chăm sóc sức khỏe của mình).

Những mâu thuẫn khó hòa trộn với nhau là 1 phần thuộc  về mỗi nền vh. Chúng là những động lực, là nguyên nhân cho sức sáng tạo và tính năng động của con người. Giống như 2 nốt nhạc nghịch nhau, dù tương phản nhưng được phối lại sẽ đẩy giai điệu ngân lên, gieo vào lòng người những suy nghĩ, ý tưởng và giá trị, buộc chúng ta phải nhìn nhận, tái đánh giá và phê bình. Từ đó có thể thấy: tính nhất quán trước sau như một là biểu hiện của những trí tuệ trì trệ.

Vì thế, sự bất hòa nhận thức hiện nay là điều phản ánh đặc điểm cơ bản của bất kỳ nền vh nào. Con người bị giằng xé bởi các giá trị ko tương hợp, vì những niềm tin trái ngược nhau gây nên căng thẳng và xung đột ko thể giải quyết được. Bất hòa nhận thức được xem là 1 thất bại trong tâm lý con người. Trên thực tế, nó là 1 tài sản quý báu. Nếu con người ko thể giữ được những niềm tin và giá trị trái ngược nhau, họ sẽ ko thể làm nên và duy trì bất cứ 1 nền vh nào.

(còn nữa)