HỌC GIỎI ĐỂ... CHẾT

Xã hội , xét trên khía cạnh văn minh - phát triển , và giáo dục dường như song hành với nhau như hình với bóng. Nhìn vào xã hội để thấy toàn bộ giáo dục và soi vào giáo dục để nhìn ra phần lớn xã hội.

Trong một xã hội kém phát triển : nền sản xuất mang nặng tính chất nông nghiệp và tư duy kiểu tiểu nông , suy nghĩ phải học giỏi để thành đạt là một điều phổ biến và dễ hiểu. Người ta tìm cho mình 1 con đường thông thoáng và an toàn qua việc học giỏi để có bằng cấp - càng cao càng tốt , để thoát cảnh nghèo khổ.

Cách này tuy dài lâu và vất vả nhưng an toàn và nó gắn với cái gọi là comfort zone.

Với tư duy tiểu nông , không mấy ai nghĩ tới việc làm ra một cái gì đó hay và tốt để bán kiếm tiền và từ đó thoát khỏi cảnh nghèo khó. Cách làm này nhanh hơn nhưng chứa đựng nhiều rủi ro. Không có từ nào tốt hơn 2 từ risk-taking và risk-takers để miêu tả.

Cách 1 tạo ra những followers và employees.
Cách 2 tạo ra những leaders và employers.

Nền giáo dục đồng phục về kiến thức của chúng ta luôn cố gắng tạo ra những con người học giỏi và học rất giỏi. Từ bao lâu nay chúng ta thấy : muốn sánh vai với đời và sánh vai với các cường quốc năm châu thì chỉ có cách học... thật giỏi.

Và với cách đó thì mãi chúng ta cũng chả bao giờ theo kịp tư bản giầu có chứ nói gì tới việc sánh vai cùng " bọn chúng nó ". Việc học giỏi suốt bao năm nay của chúng ta hóa ra lại là đã và đang đâm đầu vào tường. Nghe vô lý và có vẻ joking quá.

Ấy vậy mà joking lại thường chứa đựng các sự thật đắng lòng : ở nước ta có những làng có tới cả ngàn tiến sỹ. Nhưng nghèo vẫn hoàn nghèo. Với giả định rằng 1 ngàn ông bà TS này học giỏi... thật.

Chúng ta hãy nhìn vào các trường đại học hàng đầu Hoa Kỳ để mở rộng câu chuyện này của chúng ta.
Dân châu Á vốn nổi tiếng là học giỏi và kèn cựa nhau. Để vào được các đại học Hoa Kỳ họ không còn cách nào khác là học thật ... giỏi hơn hẳn thằng khác và hơn hẳn số đông theo kiểu siêu nhân : GPA cao chót vót ( 4.0 / 4.0 chứ chả chơi đối với người Mỹ gốc Á học phổ thông tại Mỹ ) ; SAT cao vô đối ; thành tích nghệ thuật và thể thao hoành tráng ; các loại giải thưởng và hoạt động ( cộng đồng và lãnh đạo ) ngập tràn...

Vậy mà họ vẫn bị các top schools từ chối.

Người Mỹ có lý do của họ để từ chối các cá nhân học giỏi tới mức... hoàn hảo này. Harvard thậm chí còn khẳng định là họ tìm kiếm sự đa dạng trong các lớp học của họ chứ không phải tìm kiếm các cá nhân học giỏi giống nhau. Họ ( Harvard và các top schools của Mỹ ) còn khẳng định là đây chính là nền tảng của sự thành công của họ. Học giỏi chưa chắc đã ... HAY và có ích.

Những người châu Á không nghĩ thế. Họ cho rằng học giỏi là siêu và có thể làm gì tùy thích nhờ học giỏi. Đúng là điều đó không sai nếu anh học giỏi để làm followers. Còn để dẫn dắt và sáng tạo thì ... còn xét.

Tại Harvard , Yale và Princeton..., tỉ lệ Asian - Americans hiện nay chiếm khoảng 20% . Một con số thấp nhất từ trước tới nay và thấp hơn rất nhiều so với cách đây 2 thập niên. Để vào được các top schools , người châu Á , kể cả gốc Á tại Mỹ phải cố gắng hơn rất nhiều so với học trò Mỹ da trắng và kể cả học trò Mỹ gốc ... Phi. 

Điều này nghe có vẻ sỉ nhục người châu Á quá. Và mới đây 1 học sinh người Mỹ gốc Trung Hoa đã làm xôn xao cả nước Mỹ khi thuê kiện các top schools trong đó có cả Harvard vì tội phân biệt chủng tộc trong việc xét duyệt các hồ sơ vào đó. Các cáo buộc có cả việc tố cáo Harvard và các top schools đặt ra quota đối với các học sinh châu Á và gốc Á.

Các trường top này vẫn giữ quan điểm củ họ và cuối cùng em học sinh học siêu giỏi gốc Á này đã vào Williams College và vẫn tiếp tục mong chờ Harvard thay đổi quan điểm và nhận cậu vào.
Harvard vẫn từ chối cậu.

Các nhà tư vấn ( tại Mỹ ) cho các học sinh châu Á đã có các thay đổi mạnh mẽ trong thời gian gần đây khi khuyên các học sinh bớt ... học giỏi đi. Họ nói : học sinh châu Á hãy bớt giỏi theo kiểu học trâu bò đi , hãy thể hiện khả năng biểu diễn sân khấu của mình ( cả âm nhạc và thuyết trình ) và hãy chơi các môn thể thao không phải là vợt đi ( hãy chơi đá bóng cho giỏi vào chẳng hạn ).

Các em hãy cho thấy sự khác biệt đi thay vì em nào cũng học giỏi giống nhau. Đã có thời 1 admission essay của học sinh châu Á gốc Việt với câu chuyện sống sót trên biển với 2 đô la trong túi và thoát khỏi miệng cá mập trên đường vượt biển sang Mỹ là 1 motif gây ấn tượng cực mạnh với các top schools của Mỹ. Theo thời gian , motif này trở thành 1 loại đồng phục được các em sử dụng cho bài luận của mình.

Từ khác biệt và ấn tượng , các em đã biến 1 chủ đề và motif trở thành đồng phục và nhàm chán.

Và người Mỹ rất không thích điều này.

Nếu bạn giống người khác cho dù là học siêu giỏi thì bạn vừa không còn là bạn ( chỉ cần có thế thôi là bạn đã có thể trở nên khác biệt và hay rồi ) mà còn cho thấy bạn thiếu hụt trầm trọng 2 điều sau :

1. Tố chất dẫn dắt ( liên quan tới tính sáng tạo và dám mạo hiểm cá nhân - mà tiếng Anh có 1 từ cực hay để miêu tả : Private Enterprise ) 

2. Khả năng lãnh đạo.

Chừng đó là đủ để ta thấy sự ... nguy hiểm và nguy hại của việc ... học giỏi kiểu trâu bò của người châu Á trong đó có người Việt chúng ta.

Trong mặt nước của cái ao làng và đáy giếng , vầng trăng nào dường như cũng sáng.

Nguyễn Tuấn Hải