Châu Âu thở dài,

Tôi thích văn hóa Âu Châu, là người cổ vũ cho việc Âu hóa. Nếu thời của Đông Kinh Nghĩa Thục, Phan Châu Trình, Trương Vĩnh Ký, Nguyễn Văn Vĩnh, Phạm Quỳnh khởi đầu cho việc Âu hóa, con đường duy nhất để tiến lên là Âu hóa và Âu hóa triệt để. 
Đúng ra là các cụ tiên phong Âu Hóa cũng có cãi cọ nhau. Các cụ không thể phủ nhận Đông Kinh Nghĩa Thục vì phần lớn đều là các chí sĩ yêu nước vừa là nhà khoa bảng, Phần nào các cụ cũng không thể hiểu được hết tinh thần của Đông Kinh Nghĩa Thục. Các cụ không ưa Phan Châu Trinh, nhưng còn thể tất cho vì cụ Phan có chút khoa bảng. Ký-Vĩnh-Quỳnh thì các cụ ghét đặc, đỉnh điểm là Phạm Quỳnh, Tây học lại dám biết Nho Nhoe, dân gian hơn cả các cụ. 
Tinh thần Âu Châu là phương thuốc duy nhất có thể chữa được căn bệnh đã vào cao hoang của trí thức Việt là giả bộ suy nghĩ, thực ra là lên đồng tập thể (cũng giả bộ nốt). Trong một nền văn hóa mà người ta cố tình bắt lỗi, ràng buộc lẫn nhau bằng các ước lệ, tất yếu con người ta phải nửa tỉnh nửa mê lao theo một quy trình sống, giả dối tận cùng.
Điều đầu tiên của cách suy nghĩ Âu Châu là minh bạch và thành thực với bản thân mình muốn gì. Điều đó cho phép nhìn các ước lệ xã hội một cách tỉnh táo hơn. Tại sao tôi lại phải sống để vừa lòng người khác, để khỏi bị trách móc, mặc dù tôi muốn làm thế? Phải có suy nghĩ độc lập, thực tâm, mới có thể sáng tạo, phát triển, thay đổi tiến lên phía trước bằng các hành động cá nhân được gọi là quả cảm. Ở Á Đông người ta thường lầm lẫn mù quáng với dũng cảm, để rồi tôn vinh tầm bậy. Con người không hiểu hậu quả và duyên cớ cho những việc mình làm, dù là khác thường, trong một phút bồng bột, chưa cần phải quả cảm. Kiên trì chịu đựng, kể cả đàm tiếu của đám đông, để đi theo điều mình cho là cần làm và cần sống mới là quả cảm. 
Tôi là người yếu đuối, dễ thỏa hiệp, phần vì lịch sự học được từ phương Tây, phần vì muốn trung thành với sự cởi mở do nghề nghiệp, có lẽ vì thế mà sống sót trong môi trường sống và làm việc Á Đông, trong khi tâm hồn luôn sôi sục với sự khai phóng và thay đổi. Vì vậy sau một thời gian dài ở Việt Nam lại phải đi Âu Châu để sống lại con người thực của mình đang bị hàng đống ước lệ, phải đạo đè nặng đến nỗi trờ thành lờ đờ quên mình là ai.
Tuy vậy, chuyến đi Châu Âu cuối năm vừa rồi, cho tôi thấy một Châu Âu đang xuống cấp. Ăn xin, vô gia cư, ăn cắp vặt ngày càng nhiều. Tôi choáng người khi thấy một người đàn ông cao lớn, khỏe mạnh, đẹp đẽ, không đến nỗi rách mướp, đang lục thùng rác trước một tiệm ăn nhanh của Ý để tìm thức ăn thừa trong một chiều đông lạnh và ẩm ướt. Rồi một ông già, cuộn mình trong đống chăn ở cửa metro, trên nền đất giá lạnh và gió thổi căm căm. Buổi sáng trên đường đến chỗ họp tôi thấy một cặp vợ chồng người da trắng, khá đẹp, trẻ và khỏe mạnh, ôm một đứa trẻ sơ sinh, nửa nằm nửa ngồi ở cửa metro, gió hun hút lạnh buốt, quấn trong một đống chăn. Và rất nhiều người ngủ qua đêm trên vỉa hè ẩm ướt trong tuyết rơi.
Có lẽ đó là cái giá mà Âu Châu phải trả cho việc cố gắng trung thành với các giá trị của mình đã đề ra ?

Nguyễn Ái Việt (Debrecen.VIDI72)