27.01.1973: Ngày ký Hiệp định Paris về việc kết thúc chiến tranh Việt Nam

Về thời kỳ này, tôi muốn lưu lại đây những gì thuộc về vai trò của Ban Thống Nhất Trung ương (Ban TNTW) trong cuộc chiến tranh chống Mỹ. Đây là cơ quan cha tôi từng có thời gian làm việc lâu nhất trong chiến tranh sau khi ông tham gia cuộc kháng chiến chống Pháp và tập kết ra Bắc vào năm 1954. Vì thế, để thực hiện bài viết này, tôi sẽ tóm lược từ nhiều nguồn tư liệu những gì trùng hợp với những điều tôi được biết (thuộc về ký ức của tôi) như một món quà tinh thần dành cho cha mẹ tôi cũng như những cán bộ, chiến sĩ là người miền Nam nhân dịp kỷ niệm ngày ký Hiệp định Paris.

Học xong một khóa học tại Trường Đảng Nguyễn Ái Quốc Trung ương (nay là Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh), cha tôi chuyển về làm việc tại Ban TNTW vào năm 1965. Tôi còn nhớ lúc đó trụ sở của cơ quan ở gần Văn Miếu. Những lần đưa chúng tôi vào cơ quan để lên chỗ sơ tán và thấy xe chở các vị lãnh đạo của MTDTGP miền Nam ra vào, như bà Nguyễn Thị Bình, GS Nguyễn Văn Hiếu..., cha tôi đều nói về họ với một vẻ hết sức trịnh trọng. Lúc đó còn bé, nên tôi rất thích thú khi được thấy những nhân vật nổi tiếng ngoài đời.
Cũng từ đó, chúng tôi sống trong sự liên hệ mật thiết với cơ quan về nhiều mặt, cả trong sinh hoạt hàng ngày và những tác động/ảnh hưởng từ công việc của cha mẹ. Tất cả đã thuộc về một phần của gia đình tôi trong cuộc sống gắn liền với tập thể cơ quan ở những nơi sơ tán và ở Hà Nội sau này.
Lúc đầu, cơ quan này chỉ là Ban Miền Nam nhằm chỉ đạo công tác đón tiếp cán bộ, chiến sĩ và đồng bào miền Nam ra Bắc (do BCT và Ban Chấp hành TW trực tiếp lãnh đạo), sau đó được sát nhập với Ban Thống nhất hiệp thương thành Ban TNTW (1957) để trở thành cơ quan tham mưu cho Trung ương Đảng ở miền Bắc để chỉ đạo (thực tiễn) cuộc cách mạng ở miền Nam.
Đồng thời, từ sau khi được thành lập đến năm 1975, công tác phối hợp giáo dục, đào tạo và bồi dưỡng cán bộ, học sinh, sinh viên miền Nam (trong đó có nhiều con em của cán bộ miền Nam tập kết) cũng là một nhiệm vụ của Ban TNTW. Đây chính là đối tượng để thực hiện "chiến lược hạt giống đỏ cho miền Nam" như Hồ Chủ tịch từng đề ra và thực hiện ngay từ những ngày đầu của cuộc chiến tranh (theo các báo cáo của Vụ Quản lý học sinh miền Nam, Ban TNTW, từ năm 1960 đến năm 1974).
Từ năm 1963 đến năm 1972, Ban TNTW (và Ủy ban Thống nhất) còn làm công tác đối ngoại. Đến tháng 3/1972, Ban Bí thư tách khối đối ngoại ra khỏi Ban TNTW để thành lập Ban/Bộ Ngoại giao riêng của CPCMLTCHMNVN (còn được gọi là CP - 72, cơ quan này đặt trụ sở tại khu vực Chùa Bộc, Hà Nội). Trước đó, công tác đối ngoại được giao cho các bộ phận chuyên trách trực thuộc Ban TNTW như Vụ 1A (Quốc tế), Vụ 1B (Nghiên cứu đối ngoại) và Vụ 1C (Tuyên truyền đối ngoại).
CP - 72 cũng là nơi cha tôi công tác trong thời gian cuối với tư cách là cán bộ ngoại giao (cho đến khi vào tiếp quản Sài Gòn năm 1975). Ông hay thức đêm để làm việc, uống trà đậm và hút thuốc lá rất nhiều. Để nắm được diễn biến của thời cuộc, ông thường xuyên nghe tin tức của phương Tây từ radio và đọc các bản tin đã được phân loại do TTXVN tổng hợp/in ronéo... (trong thời gian này, một trong những công việc của ông là soạn thảo văn bản và các tuyên bố về mặt ngoại giao của chính phủ CMLT dưới sự chỉ đạo trực tiếp của vài nhân vật trong BCT, các văn bản quan trọng nhất thường có comments ghi bên lề của TC). Sau này, mẹ tôi cũng về Ban TNTW làm việc và là một thành viên trong phái đoàn đàm phán ở Paris.

Quang cảnh Hội nghị Paris tại Trung tâm Hội nghị Quốc tế, phố Kléber 

Nói đến Hội nghị Paris, cuộc đàm phán dài ngày nhất trong lịch sử ngoại giao thế giới, không thể không nhắc đến một ngôi sao của VN trên mặt trận ngoại giao khi đó là bà Nguyễn Thị Bình. Là Trưởng phái đoàn MTDTGP (sau là CPCMLTCHMNVN), bà là người phụ nữ duy nhất ký vào bản Hiệp định.

Bộ trưởng Nguyễn Thị Bình ký hiệp định Paris ngày 27 tháng 1 năm 1973

Tên thật của bà là Nguyễn Châu Sa, bà là cháu ngoại của cụ Phan Châu Trinh, sau khi Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam ra đời, năm 1962, bà trở lại miền Nam với cái tên mới là Nguyễn Thị Bình (trước đó bà hoạt động với bí danh Yến Sa). Bà từng bị thực dân Pháp bắt giam và bị tra khảo tại bót Catinat, sau đó bị giam ở Khám Lớn rồi nhà lao Chí Hòa (1951-1953). Là người có trình độ tiếng Pháp tốt, có kinh nghiệm vận động, tuyên truyền nhân dân, gia đình có truyền thống yêu nước, bà giữ chức vụ Ủy viên Trung ương Mặt trận Giải phóng (hoạt động đối ngoại), kiêm Phó tổng thư ký Hội Phụ nữ Giải phóng. Cuối năm 1968, bà được cử sang Paris tham dự Hội nghị Paris về Việt Nam (đến đầu tháng 1 năm 1969, ông Trần Bửu Kiếm giữ chức vụ trưởng đoàn, còn bà được rút về nước để chuẩn bị cho việc thành lập Chính phủ lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam). Từ tháng 6 năm 1969, bà được cử làm Bộ trưởng Bộ Ngoại giao. Sau đó bà trở lại Paris đảm nhận chức vụ Trưởng đoàn đàm phán của Chính phủ lâm thời. Trong suốt thời gian 1968-1972, bà nổi tiếng trong các cuộc họp báo tại hội nghị 4 bên tại Paris với phong cách ngoại giao lịch lãm và nụ cười thân thiện của mình. Bà được giới truyền thông đặt cho biệt hiệu Madame Bình. 
Suốt hơn 4 năm ròng rã, từ năm 1968 đến 1973, cứ vào thứ Năm hàng tuần, người dân Paris và bà con Việt kiều ở Paris lại chứng kiến Madame Bình với phong thái lịch lãm, sang trọng, trong bộ áo dài truyền thống Việt Nam, bên ngoài khoác áo vét, có khi là áo có cổ lông sẫm màu, tới Trung tâm Hội nghị Quốc tế ở phố Kléber để bà tổ chức họp báo, trả lời phỏng vấn. Với tư cách Bộ trưởng Bộ Ngoại giao, bà tham dự các hội nghị quốc tế tại các nước châu Á, châu Âu, châu Phi… tuyên truyền, vận động, tranh thủ sự ủng hộ của các nước cho sự nghiệp đấu tranh chính nghĩa của nhân dân Việt Nam và chuẩn bị thông tin, các đòn tấn công ngoại giao sắc bén cho những cuộc đàm phán mới. Hình ảnh Madame Bình thật sự gây ấn tượng khi xuất hiện trên các trang báo phương Tây, với những lời phát biểu đầy thuyết phục, thông minh, lúc cứng rắn, khi dí dỏm ví von, làm thế giới nể trọng, nhân dân ta nức lòng. Bà là một đại diện tiêu biểu cho đội quân tóc dài, cho người phụ nữ Việt Nam. Cùng với chiến trường, bà góp phần không nhỏ vào thắng lợi trong cuộc “đấu trí” lớn trên mặt trận ngoại giao. Năm 1973, Hiệp định Paris được ký kết, nhớ lại sự kiện này, bà Nguyễn Thị Bình viết: “Tôi nghĩ, không biết trong điều kiện bình thường tôi có may mắn đó không nhưng thực tế, tôi có may mắn và thực sự tôi có năng lực nhất định để đảm đương nhiệm vụ. Tôi đã hoàn thành nhiệm vụ khá nặng nề nhưng rất vinh quang ở Hội nghị Paris”.
(trích từ bài "Nguyễn Thị Bình - Nhà ngoại giao hàng đầu", Báo Cao Bằng online)

Bà Nguyễn Thị Bình phát biểu trước giới truyền thông quốc tế

Tuy cuộc đấu trí xung quanh bàn đàm phán chủ yếu diễn ra giữa Lê Đức Thọ và Henry Kissinger, nhưng vai trò của bà Bình đối với thế giới vẫn rất quan trọng.

Madame Bình thăm lại biệt thự bà từng ở tại Verrier le Buisson (1968-1973) sau 40 năm (Ảnh: Huy Cường)

--------------------

Tài liệu tham khảo:

- Ban Thống nhất Trung ương trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước (1954-1975), tác giả: TS. Phan Thị Xuân Yến (NXB Tổng hợp TP.HCM,2011)
- Một số bài viết trên các báo