ĂN TRỘM BÁNH MÌ VÀ JEAN VALJEAN

Nếu bầu tác phẩm văn học nào vĩ đại nhất tôi sẽ bầu cho "Những người khốn khổ" của cụ Victor Hugo. Tất nhiên, văn chương của cụ trác tuyệt: uyên thâm và tinh tế. Chưa có nhà văn Việt Nam nào hội tụ được cả hai điều này ở mức cao. Kẻ uyên thâm thì kém tinh tế, kẻ tinh tế lại kém uyên thâm. Có lẽ tại vì họ sống trong một xã hội kém phát triển.
Việc "bọn vét đĩa" đói khát nên ăn trộm đồ ăn là chuyện thường. Có lần tôi bào chữa cho một người ăn trộm đồ ăn và Jean Valjean thì bị gắt "Hâm à. Phải là Jean Valjean ăn trộm đồ ăn mới đáng thương chứ." Cụ Hugo chắc cũng phải thất kinh vì Jean Valjean chỉ có trong trí tưởng tượng của cụ và không tiên liệu được người đọc như thế. Có lẽ đó là hệ quả của tư duy khái niệm chưa phát triển, không có khái niệm người cùng quẫn chỉ có đối tượng Jean Valjean trong sách và kẻ ăn trộm bánh mì trước mặt ta. Không liên hệ gì. Ta có thể rơi nước mắt vì Jean Valjean do tài tử Wilkinson thủ vai, nhưng không mảy may xúc động trước một tên vét đĩa bẩn thỉu trong thực tế. Theo đó mà suy một cô cave chỉ đáng thương nếu tên là Fantine, một chú bé không nhà cửa phải tên là Gaveroche mới đáng kể.
Nghe câu chuyện về ngài thị trưởng New York La Guardia, thật là cảm phục: khi có một tội phạm, mọi người trong xã hội đều phải cảm thấy xấu hổ vì liên đới trách nhiệm để tội phạm đó sinh ra. Đạo đức học Á Đông phải lấy đạo đức học Phương Tây sau Bừng Sáng làm gương. Đến nay, vẫn khối sĩ phu lải nhải "nhân chi sơ, tính bản thiện hay bản ác". Họ cũng thấy lập luận của họ không ổn, nhưng dùng mỗi vế trong mỗi hoàn cảnh, một cách cơ hội "có cuốc dùng cuốc, có dao dùng dao".
Thực ra, không phải chỉ ăn trộm bánh mì, hay vì nuôi con nuôi cháu, mọi tội phạm dù tày trời đến đâu, cũng có trách nhiệm của xã hội. Nếu chỉ nghĩ về ăn trộm bánh mì, hay nuôi con nuôi cháu mới là đáng thương, thì tư duy khái niệm vẫn không hơn những kẻ nói trên là bao. Những người có quyền cao chức trọng trong xã hội phải là những kẻ phải thấy xấu hổ nhất.

Nguyễn Ái Việt (Debrecen,VIDI72)