ÂU HÓA VÀ TIẾNG VIỆT CÓ TRONG SÁNG HAY KHÔNG? (1)

Phải nói trước là tôi ủng hộ việc học chữ Hán. Nếu mỗi người nhận dạng được và biết nghĩa của 1000 chữ Hán, sẽ có sự thay đổi chất lượng trong cách suy nghĩ của người Việt. Có người sẽ hỏi: bọn Âu Mỹ có biết chữ Hán đâu mà nó vẫn phát triển. Ta chỉ cần học tiếng Âu Mỹ, khoa học, lập trình như nó, là đủ có việc làm, đủ sướng. Xin thưa, bọn Âu Mỹ sướng không chỉ vì chúng nói tiếng Âu Mỹ, mà quan trọng nhất là chúng sống trong một xã hội có nền tảng văn hóa Âu Mỹ. Nền văn hóa này rất diệu vợi, rắc rồi, mà học để hòa nhập vào đó không dễ. Đừng tưởng ngồi uống rượu vang, ăn pho mai, trứng cá, nói tiếng Anh cắc bụp, nói chuyện chính trị, văn hóa tào lao tức là đã xong công việc Âu hóa. Âu hóa thực sự đối với một dân tộc là phải đủ sức để tầng lớp elite gia nhập vào tầng lớp elite của Âu Mỹ. Tầng lớp đó nó có những điển tích của nó, mà muốn nắm được uyển chuyển chứ không lên gân giật cục, trưởng giả quê mùa, là phải có vốn từ, điển tích, danh ngôn latin kha khá, rành về văn hóa Hy La, thuộc vài ngàn đoạn Shakespeare, Voltare, Russeau, Montesquieu, biết phân biệt tranh của Leonard de Vinci với Rafael, đã đọc qua Tân Cựu Ước. Tóm lại văn hóa Âu Mỹ cũng không phải là món mì ăn liền, mà phải rèn luyện rất gian nan. Bản thân tôi, sinh trong một gia đình Tây học, 7 tuổi đã được bà thân sinh nhồi nhét tiếng Pháp, đọc thơ Paul Verlene, Victor Hugo bằng nguyên bản, dịch thơ ra tiếng Việt, ở với Tây hơn 23 năm tổng cộng, cố nhồi nhét văn hóa Âu-Mỹ hàng tuần, nhưng rút cuộc thấy vẫn chưa ăn thua gì. Không bao giờ tôi thấy mình thuộc về nền văn hóa đó, trong khi yêu nó xót xa và điên cuồng xiết bao. Mỗi khi quan chiêm các lâu đài thực tế và tinh thần ở Âu Mỹ, là lòng tôi chợt quặn thắt khi nhớ tới công cuộc Âu hóa dang dở của tiền nhân. Và tôi cũng thấy cô đơn xiết bao, vì trên hành trình phiêu lưu thăm thẳm không có một cộng đồng đồng hành hậu thuẫn.
Ý tưởng Âu hóa không phải là mới lạ mà đã được các sĩ phu có căn bản Nho học và có tầm suy nghĩ lớn từ thời đầu thế kỷ 20 cổ súy. Nhưng đều thất bại vì vấp phải trở lực quá lớn từ xã hội, đến mức có nhiều người thân bại danh liệt. Không ai thấu hiểu được ý nghĩa trọng đại của Âu hóa, nhiệt thành với nó và có những ý tưởng sâu sắc về Âu hóa như Ngô Tùng Phong. Số phận của ông cũng là biểu tượng của Âu hóa thất bại. Trước đó, Trương Vĩnh Ký, Nguyễn Văn Vĩnh, Phạm Quỳnh, Phan Châu Trinh cũng là những nhà cổ động cho Âu Hóa, nhưng không thể thoát được ra khỏi sự cô lập trong giấy mực và tầng lớp của mình. Dường như có một bức tường hay vỏ sò bao vây các trí tuệ bừng sáng như vậy. Ông nội tôi là một nhà Nho, nhưng ông đã tự học tiếng Pháp, soạn từ điển Hán-Việt-Pháp, nhưng rồi ông cũng chỉ đi đến bất mãn với thực tại. Nói theo một cách nào đó, Hồ Chí Minh cũng là một nhà Âu Hóa với một sự uyển chuyển của một nhà chính trị bậc thầy. Nhưng chính sự uyển chuyển đó, cộng với áp lực thời thế loạn lạc làm các tư tưởng Âu hóa của ông đã bị hòa tan. Âu hóa đòi hỏi một sự quả cảm, kiên trì và thời điểm phù hợp. Mục đích cuối cùng của Âu hóa, thực chất là một cuộc Phục Hưng để dẫn tới Bừng sáng, đập phá những điều hủ lậu là căn nguyên bất hạnh triền miên của dân tộc đầy ngộ nhận của chúng ta. 
Học ngoại ngữ, biến tiếng Anh thành sinh ngữ thứ hai là một bước đột phá có tính cách mạng. Những ai làm được việc đó sẽ phải được tôn vinh, trong đền Thánh của dân tộc. Đó là việc đầu tiên phải làm để chặt đứt cái nút thắt Gordias của sự lạc hậu và nghèo đói đã xiềng xích dân ta hàng ngàn năm nay. Tuy nhiên, giải pháp mì ăn liền không thể thay đổi số phận của nạn dân bị thiên tai, địch họa và chính đồng bào của họ làm khổ triền miên. Đừng tưởng rằng học thuộc English 900, có điểm TOEFLE trên 100 là số phận đã khác. Nói như vậy để cho những đứa trẻ sơ sinh lớn tuổi cả thèm chóng chán đang chiếm đa số đừng vội bỏ trò chơi này tìm trò chơi khác, nếu điều diệu kỳ không thể đến trong một sớm chiều, khi được người Âu Mỹ xoa đầu khen nói tiếng Anh hay. Ngôn ngữ chỉ tương thông được với văn hóa khi đạt một mức độ phức hợp nhất định. Giống như ẩm thực phải đạt đến một mức độ tinh tế, chứ không phải để xoa dịu cơn đói cho nạn dân, hay lương tâm của những kẻ may mắn hơn đang đóng vai trò ban phát. Giới elite của Việt Nam đang ngập lụt bởi công nghệ mì ăn liền trí tuệ. Đọc dăm ba cuốn sách ông chằng bà chuộc, chẳng cần chiêm nghiệm suy nghĩ, cố lược lấy những ý nào phù hợp với kinh nghiệm, khẩu vị của mình, nhào nặn đẽo gọt cho vừa chân, vừa não, pha thêm một chút tinh thần tự hào dân tộc, là có ngay một luận thuyết đủ choáng tai đám đông, đẹp ý tầng lớp quan quyền để rao giảng. Phục Hưng Bừng Sáng dễ thế ư? Cần gì đợi Voltaire, Descartes, Newton,... Có thể thấy các luận thuyết như vậy có đời sống đoản hạn, mặc dù ra đời khá thường xuyên. Sau vài năm lại có một luận điệu mới. Điều đó không sao. Kết quả chẳng có gì, mệt óc và làm những điều minh triết hiếm hoi chìm nghỉm mới là cái đáng nói. 
Đúng là biết tiếng Anh ở tầm đọc báo, sách best seller sẽ chỉ mang lại trái đầu mùa như thế. Ngọt đắng là tuy người nếm và phán quyết, nhưng số phận dân tộc chưa thể thay đổi. Chưa phải là toàn bộ công việc Âu Hóa. Hãy nghe Ngô Tùng Phong nói cách đây hơn nửa thế kỷ
"Nên chia lĩnh vực văn hóa làm hai phần: phần thứ nhất là phần văn hóa hấp thụ, và phần thứ hai là phần văn hóa sáng tạo. Phần hấp thụ sẽ thu nhận văn hóa Tây phƣơng và chịu Tây phƣơng hóa. Nhƣng phần sáng tạo chắc chắn sẽ giữ đặc tính của dân tộc vì chịu ảnh hƣởng đặc thức suy tƣởng cổ truyền. Nhƣ vậy chúng ta có thể tin rằng công cuộc Tây phƣơng hóa sẽ không làm mất tính chất dân tộc, nếu chúng ta, sau khi chế ngự đƣợc các kỹ thuật của Tây phƣơng, lên đến mức độ sáng tạo với những phƣơng tiện kỹ thuật đó." 
"Khi nào chúng ta còn thấy tự mãn sau khi đã hấp thụ đƣợc kỹ thuật và khoa học của Tây phƣơng, thì công cuộc Tây phƣơng hóa đã bắt đầu thất bại. Trong thực tế bao giờ mà các chuyên viên của chúng ta gởi đi du học ngoại quốc còn lấy làm tự mãn sau khi vừa hấp thụ xong các kỹ thuật và khoa học của ngành mình, thì công cuộc Tây phƣơng hóa của chúng ta còn ở vào một mức độ thấp và lúc nào cũng bị sự thất bại đe dọa. Chỉ khi nào các chuyên viên của chúng ta, sau khi đã hấp thụ đƣợc các kỹ thuật và khoa học của ngành mình, lại ý thức rõ rệt rằng, chỉ vừa bƣớc đi qua một giai đoạn sơ khởi, và còn cần phải nỗ lực để đạt đến chỗ chế ngự đƣợc khả năng sáng tạo trong ngành của mình, thì lúc bấy giờ cuộc Tây phƣơng hóa của chúng ta mới đi đúng đƣờng và có hy vọng thành công. Sự kiện trên đây giải thích cho chúng ta hiểu vì sao, trong thời kỳ Pháp thuộc khối ngƣời mới vừa Tây phƣơng hóa đƣợc đến một mức độ rất thấp, chiếm đƣợc vài cái bằng cao cấp, đã lấy làm tự mãn, và từ đó sự tiến bộ đã ngừng hẳn. Sự kiện này chứng minh một cách rõ ràng rằng công cuộc Tây phƣơng hóa của chúng ta ở thời kỳ Pháp thuộc, không đƣợc hƣớng dẫn, không có lãnh đạo cho nên những ngƣời “theo mới” không biết đi đến mức nào là đúng. Chưaa chi đã lấy làm tự mãn thì làm sao còn có ý chí để thực hiện một công cuộc Tây phương hóa đến mức độ đủ cao, đòi hỏi nhiều nỗ lực và nhiều hy sinh." (Còn tiếp)

Nguyễn Ái Việt (Debrecen,VIDI72)