“PHE NÀO THẮNG NHÂN DÂN ÐỀU BẠI...”

Bài viết sau đây của PGS. TS. Sử học Hahner Péter, đăng tải trên tờ “Beszélő” (Người kể chuyện), nguyện san thời sự - chính trị - văn hóa có chất lượng của Hungary. Vào thời điểm xuất hiện (2000), đây là một tiếng nói “lạ” và “hiếm” về cuộc chiến Việt Nam của giới trí thức ở độ tuổi trung niên tại Đông Âu. 


VIỆT NAM

Năm lên mười tuổi (1), lần đầu tiên tôi được đọc về cuộc chiến Việt Nam trên tờ “Pajtásújság” (Thiếu niên Tiền phong) (tờ báo của Đoàn Thiếu niên, giá 1 Forint) số ra ngày 16/12/1964.

Bài báo ngắn của Máté György (2) mang tựa đề “Nàng Bạch Tuyết và chiến dịch lớn” kể về một bé gái người Việt Nam mồ côi cha mẹ [trong chiến tranh], từ bấy đến giờ em vẫn khóc hoài và gọi mẹ. Trong một bức ảnh tôi thấy cảnh một ngôi nhà cháy, một bức khác chụp những khung cửa sổ mờ mịt kèm tựa đề: “Chôn cất người cha”. Bài báo khiến tôi cảm động và xao xuyến, mặc dù tôi không hiểu lắm đoạn kết của nó: “Tôi tin rằng sẽ có ngày em bé được bù đắp. Nhưng để đạt được điều đó, tất cả chúng ta - những người được chào đón ngày hội của tình thương trong tổ ấm gia đình - phải gánh trách nhiệm.” Sao cơ, tôi cũng phải gánh trách nhiệm á?

Cho đến lúc đó, trên tờ báo tôi ưa thích thời ấy, chủ yếu tôi được đọc về những phân đội thiếu niên tiền phong đang khắc phục khó khăn, về những chiến sĩ du kích Liên Xô và Hungary anh hùng, về “những truyền thống tiến bộ của chúng ta” cũng như về các thành quả khoa học. Tuy nhiên, trong năm sau (1965), những hình ảnh về cuộc chiến ở vùng đất xa xôi [Việt Nam] ngày càng hay xuất hiện trên mặt báo. Trong số báo đúp 24 & 25, có một bài báo về những em bé bị đánh đập đến chết (với phụ đề “Đến trẻ em chúng cũng không từ!”), rồi khởi đầu một truyện tranh mang tên “Chi Nao (3) trả nỗi oán thù”. Ngay ở bức tranh thứ ba, tôi đã thấy cảnh tượng lính Mỹ xả súng máy bắn chết bà mẹ, bức thứ tư tả một em trai bị đánh bằng báng súng. “Cho mày chết, đồ cóc nhái!”, tên lính gào thét, mặt dại đi. Cố nhiên cậu bé sống sót, sau trở thành một du kích và làm nổ một căn cứ không quân. Sau đó, nhiều phóng sự ảnh nối tiếp nhau, tôi còn được đọc bài viết của phóng viên tờ “Pionyerskaya Pravda” (Sự thật Thiếu niên) mang cái tựa đề rất ấn tượng: “Chớ gây chiến, ông thống đốc! Ông đang đứng trước những anh hùng đó!”.

Mẩu chuyện kinh hoàng nhất xuất hiện ở số báo 9, năm 1966, (do một tay E.L. nào đó viết; có thể thấy ông này không muốn tiết lộ tên mình bên cạnh bài báo dối trá một cách xuẩn ngốc đó). Bài báo có phụ đề “Cuộc chiến chống lại trẻ thơ”. Chuyện kể về một em gái Việt Nam, sau khi phi đoàn Mỹ đi khỏi, em tìm được trong rừng rậm một con búp-bê có tóc mái tuyệt đẹp. Con búp-bê ngồi, “tia nắng vàng rực rỡ lấp lánh sắc màu vui tươi trên những búi tóc quăn vàng, và - đúng vậy! - nó nháy cặp mi dày như mời gọi”. Em gái (tên là Huệ) mừng rỡ nhặt lên, nhưng con búp-bê nổ tung và giết chết em.

Tất nhiên tôi không tự đặt câu hỏi “tại sao quân đội Mỹ phải chế tạo những vũ khí đắt đỏ và công phu như thế để giết hại những bé gái, vốn chẳng gây hiểm nguy gì đáng kể cho họ trong cuộc chiến”. Tôi phẫn nộ thuật lại câu chuyện cho cha mẹ tôi nghe nhưng họ chỉ bảo rằng trong Thế chiến thứ hai, người ta cũng khuyên họ đừng nhặt bút mực và những đồ chơi lăn lóc trên mặt đất. Nói đúng ra, người ta cũng viết ở cuối bài báo: “Thứ bom đồ chơi không phải là một phát kiến mới mẻ gì. Vào thời Thế chiến thứ hai, bọn phát-xít Đức cũng dùng thứ vũ khí ấy để giết hại trẻ em...”. (Cố nhiên, hẳn là mọi người không khuyên cha mẹ tôi đề phòng những đồ chơi của người Đức. Một lúc nào đó, nên tìm hiểu nguồn gốc của thứ huyền thoại cũ rích này và tôi sẽ không ngạc nhiên nếu người ta phát hiện rằng nó cùng độ tuổi với binh chủng không quân.)

Đến năm 1968, đâu đâu cũng thấy những khẩu hiệu: “Việt Nam, chúng tôi ở bên các bạn!”, “Đoàn kết với Việt Nam!”. Đội Thiếu niên Tiền phong tổ chức những “đội tuần tra Việt Nam” (xem báo, tôi không hiểu nghĩa của từ này), hoặc chúng tôi thu lượm sắt, giấy vụn và gửi số tiền bán được sang Việt Nam. Chúng tôi biểu tình, phản đối [đế quốc Mỹ], các vị đứng đầu ngành tuyên truyền hoạt động hết tốc lực. Đôi khi họ cũng bắn trượt mục tiêu: chẳng hạn, mẹ tôi vô cùng bất bình khi một em bé gái Việt Nam bị “chuyền tay vòng quanh đất nước như một thanh gươm đẫm máu” (lời của bà) và trong những buổi gặp mặt rất khác nhau, em lại òa lên khóc như một cái máy và kể đi kể lại chuyện em đã bị hành hạ như thế nào. Tuy nhiên (vào lúc đó), tôi không thấy có gì là ngu xuẩn trong câu chuyện ấy cả. Không biết chiến dịch đó có gây được ấn tượng cho những người khác như nó đã gây ra đối với tôi hay không, nhưng tôi nghĩ rằng nó đã rất thành công trong giới trẻ, vốn không có hiểu biết đầy đủ và còn ấu trĩ. Chắc chắn là nó đã đạt được mục đích khiến rất nhiều người phải tự đặt câu hỏi: “Phải đấy, Mỹ đến Việt Nam làm gì?”. Mối ngờ vực, ác cảm với Hoa Kỳ được tạo ra và đó mới là điều quan trọng.

Công tác tuyên truyền đã tỏ ra thành công, thậm chí tôi cho rằng đến ngày nay vẫn có thể nhận thấy tác động của nó. Hãy thử nói với bạn bè cỡ tuổi 40-50 của bạn, rằng Hoa Kỳ chiến đấu bên cạnh phe tốt, xem sao! Rằng Hoa Kỳ đã bảo vệ một nhà nước thối nát, bất lực, nhưng dù sao cũng không độc tài, để chống lại sự bành trướng của một thể chế Stalinist, xem sao! Rằng theo các con số thống kê, tỉ lệ các nạn nhân dân sự (40%) không hề lớn hơn ở các cuộc chiến tranh khác, và điều này cũng bởi chiến thuật du kích của những kẻ đã dùng vũ lực để biến làng mạc trở thành những kho vũ khí và pháo đài, xem sao! Rằng Nam Việt Nam, nhờ những chương trình y tế của Mỹ, đã gia tăng dân số và mức sống cũng được nâng cao, xem sao! Người ta sẽ bảo bạn rằng tất cả những điều này chỉ là luận điệu tuyên truyền của đế quốc.

Mặc dù trong cuộc chiến này, thế lực đế quốc, bành trướng thực sự là Bắc Việt, cái nhà nước không hề có ý hỏi dân miền Nam có muốn sống trong chế độ cộng sản hay không, và sau khi thắng lợi đã lập tức bành trướng thế lực của mình sang cả Lào và Campuchia. Mặc dù chính phủ Hoa Kỳ liên tục phạm phải những sai lầm chính trị. Họ đã đánh giá quá cao những hiểm nguy đe dọa từ miền Bắc, đã tự nguyện bảo vệ miền Nam Việt Nam, rồi bắt đầu “định lượng” những chiến dịch quân sự thành các “thang thuốc” nho nhỏ, như thể - mượn lời sử gia người Mỹ Paul Johnson - họ đã từng bước miễn dịch hóa các nhóm du kích miền Nam và quân đội Bắc Việt trước những đòn đánh trong thời gian sau. Mặc dù, không phải một cuộc chiến nhanh gọn và hướng đến một thắng lợi toàn diện, mà một cuộc chiến kéo dài, không được tiến hành hết sức lực, cầm đầu bởi những người luôn lưỡng lự, hy vọng vào giải pháp chính trị càng sớm càng tốt, đã gây nên đa số những tổn thất. Chính phủ Hoa Kỳ đã tham chiến như thế đấy: 72 lần (không hơn không kém!), họ đề xuất những cuộc hòa đàm, nhưng rốt cục Mỹ đành phải bỏ bom Bắc Việt (theo đúng nghĩa thực sự của từ này) để bắt Bắc Việt phải ngồi vào bàn thương thượng.

Tôi chỉ đoán ra những nét chính của sự thật vào đầu năm 1976, rất muộn mằn. Trong rạp phim, chương trình thời sự (4) chiếu một phóng sự ảnh ngắn về miền Nam Việt Nam sau giải phóng. Hàng ngàn phụ nữ và thiếu nữ ngồi la liệt trong một chiếc lều khổng lồ, ăn vận quần áo lốm đốm giống nhau như đúc; cúi gằm mặt, họ vừa may mặc vừa cất tiếng hát đồng ca. Người thuyết minh cho biết đây là những phụ nữ đã một thời phục vụ quân xâm lược Mỹ, hiện nay họ đang chuẩn bị cho cuộc sống mới, hạnh phúc và tự do trong các trại phục hồi nhân phẩm. Đối với tôi, điều này đã là quá trớn, dầu sao cũng không nên coi thế hệ chúng tôi ngu xuẩn đến mức ấy. Sau đó, tôi không thể tự phủ nhận là vào thời trẻ, khi còn ở tuổi thiếu niên và là đoàn viên Thanh niên Cộng sản, tôi đã biểu tình ủng hộ một chế độ độc tài xây dựng những trại tập trung. Thử hỏi có bao nhiêu người đã xem đoạn phim thời sự đó?

Nguyễn Hoàng Linh (Dịch theo nguyên bản tiếng Hungary)
---------
Chú thích (của người dịch):
(1) Tác giả sinh năm 1954.
(2) Một tác giả Hungary, có nhiều đầu sách về Việt Nam thời chiến tranh.
(3) Chắc là tên cậu bé (xin xem tiếp).
(4) Ở Hung trước đây, trước khi chiếu phim chính trong các rạp phim, bao giờ người ta cũng chiếu một bộ phim thời sự - tài liệu dài 10-15 phút.