Thế hệ người Sao Hỏa và các trường trung học ở Budapest đầu thế kỷ XX

 Vào cuối những năm đầu thế kỷ 20, ở Budpest xuất hiện một loạt các trường trung học như Fasori, Berzsenyi, Szent Istvan, Radnoti Miklos, Trefort, Eotvos Jozsef,... tên tuổi lừng lẫy đến tận bây giờ với sản phẩm là thế hệ các nhà khoa học, kinh tế, nhà văn, triết học nổi tiếng thế giới. Đặc biệt là các nhà khoa học nổi tiếng được mệnh danh là những người sao Hỏa (Martian) có vai trò quyết định trong dự án Manhattan và các hoạt động khác trên thế giới.
     Tôi thực sự quan tâm tìm hiểu nguyên nhân đi đến thành công này, và cho rằng sự hình thành hai trường đại học Budapest và đại học kỹ thuật Budapest, cùng với hàng loạt trường trung học chất lượng là nguyên nhân chính. Tại sao dường như ở Budapest thời kỳ đó hình thành nhiều trường trung học như vậy?
     Giai đoạn 1870-1910, có 3 đời Bộ trưởng Khoa học là Eotvos Jozsef, Treffort August và Wlasics Gyula, cùng với nhà vật lý Eotvos Roland (con trai của Bộ trưởng Eotvos Jozsef) đã ra đời một hệ thống chính sách khoa học. Như vậy, việc đầu tiên phải có đại học và trường trung học tốt, để tạo ra tầng lớp tinh hoa của xã hội.
     Tên tuổi của những người sao Hỏa
 1. E. Wigner   (giải Nobel Vật lý)
 2. L. Szilard
 3. J. Neumann
 4. D. Gabor     (Giải Nobel Vật lý)
 5. P. Erdos
 6. J. Harsanyi (Giải Nobel về kinh tế cùng John Nash)
 7. E. Teller
 8. T. Karman
 9.  K. Lanczos
 10. G. Polya
  11. J.Polanyi (giải Nobel về Hóa học)
    ............................
Hiện nay các đại gia đổ xô vào giáo dục khá nhiều. Sau cơn sốt đại học (rất nhiều ví dụ thất bại chua xót, số tồn tại tầm tầm không nhiều), hiện nay là cơn sốt đầu tư vào trung học, tiểu học, liên cấp. Có đại gia nào quan tâm tới việc làm một trường đào tạo elite hàng đầu không?

Nguyễn Ái Việt (DEBRECEN.vidi72)