Thế giới & ĐDVH (12)

 PHỤ LỤC HAI LÁ THƯ HỮU ÍCH TỪ BẠN BÈ

Hãy để tôi bắt đầu với một lời thú nhận cá nhân: tôi thích ý tưởng bị hạn chế trong căn hộ của mình, với tất cả thời gian cần để đọc và làm việc. Ngay cả khi đi du hành, tôi thích ở trong một phòng khách sạn đẹp và bỏ qua tất cả những sự hấp dẫn của chỗ tôi đến thăm. Một tiểu luận hay về một bức tranh nổi tiếng đối với tôi có nghĩa hơn việc nhìn thấy bức tranh này trong một bảo tàng chật ních rất nhiều. Nhưng tôi đã để ý điều này làm cho việc buộc phải giam hãm bản thân mình trở nên khó khăn hơn. Để giải thích điều này hãy để tôi kể lại, không phải lần đầu tiên, chuyện đùa nổi tiếng từ phim Ninotchka của Ernst Lubitsch: “‘Bồi bàn! Làm ơn cho một ly cà phê không có váng sữa!’ ‘xin lỗi ngài, chúng tôi không có váng sữa, chỉ có sữa thôi, như thế có thể là một ly cà phê không có sữa?’” Tại mức sự thực, ly cà phê vẫn thế, cái thay đổi là biến cà phê không có váng sữa thành cà phê không sữa—hay, còn đơn giản hơn, đưa thêm sự phủ định ám chỉ và biến ly cà phê đơn giản thành ly cà phê không có sữa. Cùng thứ xảy ra với sự cô lập của tôi. Trước khủng hoảng, nó đã là sự cô lập “không có sữa”—tôi đã có thể đi ra, tôi chỉ chọn không đi mà thôi. Bây giờ nó chỉ là cà phê thường với không sự phủ định ngụ ý có thể nào.

Bạn tôi Gabriel Tupinamba, một nhà phân tâm học Lacanian làm việc ở Rio de Janeiro, đã giải thích nghịch lý này cho tôi trong một email: “những người mà đã làm việc rồi từ nhà là những người lo lắng nhất, và bị phơi ra cho những ảo tưởng bất lực kỳ quặc, vì không phải ngay cả một sự thay đổi trong thói quen của họ đang định đường ranh giới tính kỳ dị này trong đời sống hàng ngày của họ.” Điểm chính của ông là phức tạp nhưng rõ ràng: nếu không có sự thay đổi lớn trong thực tế hàng ngày của bạn, thì mối đe doạ được trải nghiệm như một ảo tưởng bóng ma không thấy ở đâu cả và càng thêm mạnh hơn vì lý do đó. Hãy nhớ rằng, ở nước Đức Nazi, chủ nghĩa bài Do thái đã mạnh nhất trong những phần nơi số người Do thái đã là tối thiểu—sự vô hình của họ biến họ thành một bóng ma đáng sợ.

Mặc dù tự-cô lập, Tupinamba tiếp tục phân tích các bệnh nhân qua điện thoại hay skype. Trong thư của ông, ông đã lưu ý, với sự mỉa mai nào đó, đến việc các nhà phân tâm học mà trước đây vì những lý do lý thuyết đã phản đối nghiêm ngặt sự trị liệu tâm lý vắng mặt qua điện thoại hay skype, đã lập tức chấp nhận nó như thế nào khi việc đích thân gặp trực tiếp các bệnh nhân trở nên không thể và có nghĩa là sự mất thu nhập.

Phản xạ đầu tiên của Tupinamba về mối đe doạ của coronavirus là, nó đã khiến ông nhớ lại cái Freud đã nhận biết ở đầu của cuốn Beyond the Pleasure Principle (Vượt Ngoài Nguyên tắc Lạc thú): điều bí ẩn ban đầu làm cho Freud lo lắng đã là “các binh lính đã bị thương trong chiến tranh đã có khả năng làm việc qua những kinh nghiệm đau thương của họ tốt hơn những người trở về không bị tổn thương—những người đó đã thường có những giấc mơ lặp đi lặp lại, làm sống lại hình ảnh và những sự tưởng tượng bạo lực từ thời chiến.” Tupinamba liên kết việc này với ký ức của ông về những cuộc phản kháng chính trị “Hành trình tháng Sáu” nổi tiếng ở Brazil trong năm 2013:

… rất nhiều bạn của tôi từ các tổ chức chiến đấu khác nhau, mà đã ở tuyến đầu của các cuộc phản kháng và đã bị thương và bị đánh bởi cảnh sát, đã chứng tỏ một loại khuây khoả chủ quan về được tình thế “đánh dấu”—trực giác của tôi khi đó đã là, các vết bầm tím ‘đã thu nhỏ’ các lực lượng chính trị vô hình, định hình thời khắc đó xuống một chừng mực cá nhân có thể quản lý được, đem lại một số giới hạn cho sức mạnh ma quái của nhà nước. Đã cứ như những nhát chém và những vết bần tím đã cho người Khác một số đường viền.”

(“Người Khác” ở đây là tác nhân vô hình toàn năng mà ám ảnh một người mắc chứng hoang tưởng bộ phận [người bị paranoiac].)

Tupinamba đã lưu ý thêm rằng cùng nghịch lý đã có hiệu lực trong sự đến của khủng hoảng HIV:

… sự lan ra vô hình của khủng hoảng HIV đã tàn phá thần kinh, không thể làm cho bản thân chúng ta xứng với quy mô của vấn đề, đến mức việc có hộ chiếu của mình ‘bị đóng dấu’ /với HIV/ đã không có vẻ, đối với một số người, như một giá quá cao để trả cho việc trao cho tình hình một số đường viền biểu tượng: nó chí ít sẽ cho một sự đo lường sức mạnh của virus và đưa chúng ta đến một tình thế mà trong đó, sau khi đã mắc nó rồi, thì chúng ta có thể thấy chúng ta vẫn có loại quyền tự do nào.

Cái chúng ta đang bàn đến ở đây là sự phân biệt, được Lacan trình bày chi tiết, giữa cái thực tế (reality) và cái thật (the real): thực tế là thực tế bên ngoài, không gian xã hội và vật chất mà chúng ta quen và bên trong nó chúng ta có khả năng định hướng bản thân chúng ta và tương tác với những người khác, trong khi cái thật là một thực thể bóng ma (spectral entity), vô hình và vì chính lý do đó có vẻ như toàn năng. Thời khắc tác nhân bóng ma này trở thành một phần của thực tế của chúng ta (cho dù nó có nghĩa là nhiễm một virus), sức mạnh của nó được cục bộ hoá, nó trở thành cái gì đó chúng ta có thể đối phó (cho dù chúng ta có thua cuộc chiến). Chừng nào sự chuyển vị này thành thực tế không thể xảy ra, chúng ta “bị mắc kẹt hoặc trong sự hoang tưởng lo lắng (tính toàn cục thuần tuý [pure globality]) hay dùng đến những sự biểu tượng hoá vô hiệu qua những biểu lộ cảm xúc qua cách ứng xử (acting out) mà phơi chúng ta ra những rủi ro không cần thiết (tính cục bộ thuần tuý (pure locality)).” “Những sự biểu tượng hoá vô hiệu” này đã có nhiều dạng rồi—nổi tiếng nhất trong số đó là lời kêu gọi của Trump để bỏ qua các rủi ro và đưa nước Mỹ trở lại làm việc. Những hành động như vậy là tồi hơn sự la hét và vỗ tay trong khi xem một trận bóng đá trước TV của bạn ở nhà rất nhiều, hành động cứ như bạn có thể ảnh hưởng một cách kỳ diệu đến kết cục. Nhưng điều này không có nghĩa chúng ta bất lực: chúng ta có thể ra khỏi sự bế tắc này, ngay cả trước khi khoa học cung cấp phương tiện kỹ thuật để kiềm chế virus—lại Tupinamba ở đây:

Sự thực rằng các bác sĩ mà ở tuyến đầu của bệnh dịch, những người tạo ra các hệ thống tương trợ lẫn nhau trong các cộng đồng ngoại vi, vân vân, chắc ít chịu đầu hàng những sự hoang tưởng điên rồ, gợi ý cho tôi rằng có một lợi ích ‘phụ thêm’ chủ quan của những hình thức nào đó của công việc chính trị ngày nay. Có vẻ rằng chính trị được làm qua những sự trung gian hoà giải nhất định — và các Nhà nước thường là công cụ sẵn có duy nhất ở đây, nhưng tôi nghĩ điều này có thể còn tuỳ thuộc — không chỉ cung cấp cho chúng ta phương tiện để thay đổi tình hình, mà cũng cho hình thức phù hợp cho các thứ chúng ta đã mất.

Sự thực rằng, rằng ở Vương quốc Anh, hơn 400.000 người trẻ, khoẻ mạnh đã tình nguyện để giúp những người đang cần giúp đỡ như kết quả của virus, là một dấu hiệu tốt theo hướng này. Nhưng những người trong số chúng ta mà không có khả năng tham gia theo cách này thì sao? Chúng ta có thể làm gì để sống sót áp lực tinh thần của việc sống trong thời gian bệnh dịch? Quy tắc đầu tiên của tôi ở đây là: đây không phải là lúc để tìm kiếm tính xác thực tinh thần nào đó, để đương đầu với vực thẳm cuối cùng của sự tồn tại của chúng ta. Để sử dụng một thành ngữ của Jacques Lacan đã quá cố, thử để đồng nhất với triệu chứng của bạn, mà không có bất kể sự xấu hổ nào, mà có nghĩa (tôi đơn giản hoá một chút ở đây), đảm nhận đầy đủ mọi nghi lễ, công thức, lời châm biếm nhỏ, và vân vân, mà sẽ giúp ổn định đời sống hàng ngày của bạn. Mọi thứ mà có thể có kết quả là được phép ở đây nếu nó giúp để tránh một sự sụp đổ tinh thần, thậm chí các hình thức từ chối bái vật: “tôi biết rất kỹ … (tình hình nghiêm trọng thế nào), nhưng tuy nhiên … (tôi thực sự không tin nó).” Tôi không nghĩ quá nhiều trong dài hạn, chỉ chú tâm vào ngày nay, cái bạn sẽ làm cho đến khi ngủ. Bạn có thể xem xét việc chơi trò chơi được mô tả trong phim Life is Beautiful (Đời Đẹp thế): cứ giả bộ sự phong toả chỉ là một trò chơi mà bạn và gia đình bạn tham gia một cách tự do và với triển vọng của một giải lớn nếu bạn thắng. Và, về chủ đề của các bộ phim và TV, vui vẻ thua tất cả những khoái lạc tội lỗi của bạn: các dystopia thảm khốc, các serie hài kịch với tiếng cười đóng hộp như Will and Grace, các phim thời sự YouTube về các trận đánh vĩ đại của quá khứ. Sở thích của tôi là các serie phim hình sự Scandinavian—tốt hơn là Icelandic— đen tối như Trapped hay Valhalla Murders.

Tuy vậy, việc chỉ đầu hàng màn ảnh sẽ không cứu bạn hoàn toàn. Nhiệm vụ chính là để cấu trúc đời sống hàng ngày của bạn theo một cách ổn định và có ý nghĩa. Đây là cách một bạn khác của tôi, Andreas Rosenfelder, một nhà báo Đức cho tờ Die Welt, đã mô tả thái độ mới đối với đời sống hàng ngày đang nổi lên:

Tôi thực sự có thể cảm thấy cái gì đó hào hùng về đạo đức mới này, cả trong nghề báo—mọi người làm việc ngày và đêm từ văn phòng tại gia của họ, tham gia vào các cuộc họp video và chăm sóc con cái hay đồng thời rèn luyện chúng, nhưng không ai hỏi vì sao ông hay bà làm việc đó, bởi vì nó không còn là một câu hỏi nữa “tôi nhận được tiền và có thể đi nghỉ hè vân vân,” vì chẳng ai biết nếu sẽ lại có các kỳ nghỉ hè và nếu sẽ có tiền. Nó là ý tưởng về một thế giới nơi bạn có một căn hộ, các thứ cơ bản như thức ăn và nước, tình yêu thương của những người khác và một nhiệm vụ thực sự quan trọng, bây giờ hơn bao giờ. Ý tưởng mà chúng ta cần “nhiều hơn” bây giờ có vẻ không thực tế.

Tôi không thể hình dung một sự mô tả hay hơn về cái người ta phải gọi một cách không biết xấu hổ là một cuộc sống tử tế, không-xa lánh, và tôi hy vọng rằng cái gì đó của thái độ này sẽ sống sót khi bệnh dịch qua đi.

 ------------

Slavoj Žižek là một trong những triết gia và lý thuyết gia văn hoá viết nhiều và nổi tiếng nhất trên thế giới ngày nay. Công trình sáng tạo, khiêu khích của ông trộn lẫn siêu hình học Hegelian, phân tâm học Lacanian, và biện chứng Marxist nhằm để thách thức minh triết quy ước và các chân lý được chấp nhận ở cả bên Tả và bên Hữu.

#ZizekCovid-19