Tiếng Việt: Tên danh nhân Việt Nam

Tên danh nhân Việt Nam là một vấn đề khá lộn xộn do phiên âm Hán Việt. Cụ Lý Nam Đế là Lý Bôn hay Lý Bí. Triệu Ẩu và Triệu Thị Trinh có phải là một người. Cụ Thi Sách họ Đặng hay họ Vũ. Có thật hai bà Trưng họ Trưng và tên hai bà là gì. Tướng quân Cao Lỗ hay Cao Nỗ. Trần Quý Khoáng hay Trần Quý Khoách. Thánh Gióng hay Thánh Lóng.
Không nói chuyện đời xưa ngay khi tôi còn đi học riêng tên anh Nguyễn Văn Trỗi đã có 3 phiên bản Trôi, Trổi, Trỗi. Bài hát "Tinh thần anh Nguyễn Văn Trôi" là sáng tác theo tên Trôi chứ không phải vì vần điệu.
Văn tự là để ghi tên gọi, chắc gì các cụ ghi đã đúng, mặt khác chắc gì cùng một mặt chữ Hán các cụ ngày xưa đã phát âm như chúng ta ngày nay. Tiếng Việt vốn có phụ âm đứng gần nhau như TL, BL,... sang chữ Hán khi thì thành hai âm khi thì bị cắt thành một âm.
Lấy một ví dụ: Cụ Trần Nguyên Hãn, sách vở đều ghi là 陳元扞. Hãn là bảo vệ như "hãn mã" còn có nghĩa là xung khắc. Tên không đẹp. Ông của cụ là Tư đồ Trần Nguyên Đán 陳元旦 Đán có chữ Nhật nghĩa là buổi sáng sớm. Cụ Đán là dòng dõi cụ Trần Quang Khải hay Chiêu Minh đại vương. Do đó tên cụ Đán có chữ Nhật là đúng. Có thể giả thiết tên cụ Hãn cũng có chữ Nhật, thế thì phải là
陳元旰, cũng là Hãn, nhưng nghĩa là buổi chiều "Nhật hạ". Xét các con cụ Đán, sử ghi có Trần Nhật Chiêu, bị vua Giản Định giết vì tôn phò người khác làm vua kháng Minh. Chữ chiêu này là ánh sáng rực rỡ buổi ban trưa (Như Nhạc Phi viết "Thiên nhật chiêu chiêu" Mặt trời sáng rỡ). Ông là sáng sớm, cha là ban trưa, con là buổi chiều, đều có chữ Nhật là hợp lý, đúng dòng của Chiêu Minh Trần Quang Khải. Chữ Hãn 旰 còn có phiên âm là Cán. Không biết thời đó dân gian ta đọc là Cán hay là Hãn. Ông là Đán cháu là Cán nghe có vẻ Việt Nam hơn.
Nói dông dài như vậy, nhưng tên danh nhân nên chú thích bằng chữ Hán ghi trong quốc sử để một ngày nào đó còn truy lục. Biết đâu có cụ Trần Nguyên Cán thật.Tên danh nhân Việt Nam là một vấn đề khá lộn xộn do phiên âm Hán Việt. Cụ Lý Nam Đế là Lý Bôn hay Lý Bí. Triệu Ẩu và Triệu Thị Trinh có phải là một người. Cụ Thi Sách họ Đặng hay họ Vũ. Có thật hai bà Trưng họ Trưng và tên hai bà là gì. Tướng quân Cao Lỗ hay Cao Nỗ. Trần Quý Khoáng hay Trần Quý Khoách. Thánh Gióng hay Thánh Lóng.
Không nói chuyện đời xưa ngay khi tôi còn đi học riêng tên anh Nguyễn Văn Trỗi đã có 3 phiên bản Trôi, Trổi, Trỗi. Bài hát "Tinh thần anh Nguyễn Văn Trôi" là sáng tác theo tên Trôi chứ không phải vì vần điệu.
Văn tự là để ghi tên gọi, chắc gì các cụ ghi đã đúng, mặt khác chắc gì cùng một mặt chữ Hán các cụ ngày xưa đã phát âm như chúng ta ngày nay. Tiếng Việt vốn có phụ âm đứng gần nhau như TL, BL,... sang chữ Hán khi thì thành hai âm khi thì bị cắt thành một âm.
Lấy một ví dụ: Cụ Trần Nguyên Hãn, sách vở đều ghi là 陳元扞. Hãn là bảo vệ như "hãn mã" còn có nghĩa là xung khắc. Tên không đẹp. Ông của cụ là Tư đồ Trần Nguyên Đán 陳元旦 Đán có chữ Nhật nghĩa là buổi sáng sớm. Cụ Đán là dòng dõi cụ Trần Quang Khải hay Chiêu Minh đại vương. Do đó tên cụ Đán có chữ Nhật là đúng. Có thể giả thiết tên cụ Hãn cũng có chữ Nhật, thế thì phải là
陳元旰, cũng là Hãn, nhưng nghĩa là buổi chiều "Nhật hạ". Xét các con cụ Đán, sử ghi có Trần Nhật Chiêu, bị vua Giản Định giết vì tôn phò người khác làm vua kháng Minh. Chữ chiêu này là ánh sáng rực rỡ buổi ban trưa (Như Nhạc Phi viết "Thiên nhật chiêu chiêu" Mặt trời sáng rỡ). Ông là sáng sớm, cha là ban trưa, con là buổi chiều, đều có chữ Nhật là hợp lý, đúng dòng của Chiêu Minh Trần Quang Khải. Chữ Hãn 旰 còn có phiên âm là Cán. Không biết thời đó dân gian ta đọc là Cán hay là Hãn. Ông là Đán cháu là Cán nghe có vẻ Việt Nam hơn.
Nói dông dài như vậy, nhưng tên danh nhân nên chú thích bằng chữ Hán ghi trong quốc sử để một ngày nào đó còn truy lục. Biết đâu có cụ Trần Nguyên Cán thật.

Nguyễn Ái Việt (Debrecen,VIDI72)