Vùng trời tự do

Xin gửi tặng bài viết này đến cô giáo Tallér Mária và các thầy cô giáo @ Nemzetközi Előkészítő Intézet, Budapest cùng các bạn của tôi: Nguyễn Ái Việt, Phan Nguyễn Khánh, Lê Quang Bình (vidi.72); Lê Minh (vidi.69), Đoàn Hồng Nghĩa (vidi.90).

Đặt chân đến Hungary vào một ngày tháng 9 năm 1972 là một sự kiện trọng đại trong cuộc đời tôi. Kể từ lúc ấy, tôi bắt đầu trở thành một người khác hẳn với cậu bé ngây ngô và dại khờ của 17 năm về trước.

Đặt chân đến Hungary vào một ngày tháng 9 năm 1972 là một sự kiện trọng đại trong cuộc đời tôi. Kể từ lúc ấy, tôi bắt đầu trở thành một người khác hẳn với cậu bé ngây ngô và dại khờ của 17 năm về trước.

Cho đến ngày rời Hà Nội lên Đại Từ (Thái Nguyên) tập trung để đi nước ngoài, mong mỏi của tôi là được đi Liên Xô, vì thời đó hình ảnh của Liên bang Xô-viết ở VN đã gieo vào tâm trí của nhiều người rằng Liên Xô mới thật sự là thiên đường XHCN. Qua sách vở và truyền thông đại chúng, tôi biết rất ít về Hungary. 

Rạng sáng ngày 12 tháng 9 năm 1972, chúng tôi lên tàu ở Đồng Đăng bắt đầu hành trình sang Hungary với hành trang "đi Tây" hầu như chẳng có gì, chỉ vỏn vẹn vài bộ đồ hạng "xoàng" của "bác Bửu" nằm lọt thỏm trong cái va li "công vụ" thời Việt Nam DCCH (mà ai đi nước ngoài hồi ấy cũng được cấp). Chúng tôi cũng biết rằng: đó là tất cả những gì tốt đẹp nhất mà đất nước đã dành cho chúng tôi, những "hạt giống đỏ" của cách mạng. 

Từ khi con tàu lăn bánh rời ga, tôi vô cùng háo hức muốn biết đất nước Hungary sẽ hiện ra như thế nào. Tôi không thể ngờ rằng mình sắp thấy tận mắt những gì sẽ làm đảo lộn cái nhận thức ngớ ngẩn về Liên Xô ở trên... Tôi như thấy lại chuyến tàu "chuyên xa" năm ấy. Chúng tôi đi liên tục suốt ngày và đêm (chỉ dừng lại ở biên giới và Matxcơva để chuyển tàu). 

Tôi đã đi qua TQ và nước Nga, theo tuyến xuyên Siberia, cùng bạn bè của tôi trong 12 ngày đêm. Tôi thật sự choáng ngợp với những gì chứng kiến. Những điều mới mẻ ùa đến từ khi đặt chân lên Budapest, thủ đô tuyệt đẹp của nước Hung, là những ấn tượng đầu tiên in đậm trong tâm trí mà tôi ko bao giờ quên được. 

Quảng trường Đỏ, Matxcơva - Trên đường sang Hungary - 1972

Và bây giờ, sau hơn 40 năm kể từ hành trình xuất ngoại đầu tiên ấy, bên ly cà phê buổi sáng thường ngày, tôi lại viết trong ánh sáng ban mai về nơi mà tôi không bao giờ quên, một nơi rất gần gũi với nhiều người trong chúng ta, về một thời tuổi trẻ đầy sức sống và những ước muốn bay cao... về một đất nước tươi đẹp của nhiều kỷ niệm. 

Dân gian có câu: "Đi một ngày đàng học một sàng khôn". Với những cô cậu học sinh còn non choẹt như chúng tôi lúc ấy, Hungary có quá nhiều điều mới lạ và hấp dẫn. Như lời của một bài ca mà Koncz Zsusza đã hát, những cặp mắt háo hức của chúng tôi lúc ấy giống những cái cửa sổ chỉ muốn mở thật lớn để thu hết cả thế giới vào...

   Hungary đã là một giấc mơ có thật của tôi. Cho đến nay, những ngày sống ở Hungary, với tôi vẫn chỉ như mơ trong cảnh thật ở VN lúc này... Khi đó Việt Nam phải chiến đấu gần 3 năm nữa thì chiến tranh mới kết thúc. Còn với Hungary thì chiến tranh đã trôi qua gần 30 năm. Nước Hung chào đón chúng tôi thật rộng lòng và đầy thông cảm. Thế nhưng cả lũ chúng tôi còn ngờ nghệch lắm, ko cảm nhận hết tất cả những điều đó...

   Cuộc chiến tranh Thế giới thứ 2 gần như không còn để lại dấu vết ở đây trừ những gì được giữ lại như những chứng tích lịch sử và trong lòng những người lớn tuổi. Erzsébet là cây cầu cuối cùng được xây dựng lại (1964) trong số những cây cầu bị phá hủy trong chiến tranh ở Budapest. Thủ đô của nước Hung đã để lại ấn tượng vô cùng sâu đậm trong ký ức của tôi với những cây cầu, một trong những cảnh tượng tuyệt vời nhất của Hungary, chúng thật độc đáo với những đường cong nổi bật trên dòng Duna kết nối hai bờ Buda / Pest, một khung cảnh được con  người tạo ra cùng thiên nhiên, tất cả hòa quện với nhau thành một kiệt tác "nhạc không gian" mà không có ngôn ngữ nào có thể diễn tả hết được.

Quang cảnh Budapest nhìn từ núi Gellért     

   Budapest còn làm chúng tôi sững sờ trước vẻ đẹp hài hòa của những kiến trúc cũ và mới xen kẽ lẫn nhau. Ngay từ những ngày đầu, qua một bài học tiếng Hung về việc xây dựng cầu Erzsébet, chúng tôi đã thấy người Hung vốn có ý thức và trách nhiệm với những gì thuộc về di sản. Vì thế mà cầu Erzsébet hoặc Hilton Hotel vẫn rất đẹp trong cảnh quan chung dù vẻ đẹp của chúng mang tính hiện đại bên cạnh những vẻ đẹp lâu đời được gìn giữ như những báu vật. Nhìn thành phố từ trên cao, tôi vẫn thường tự hỏi: "Đã có bao nhiêu con người tài hoa chạm tay vào từng góc nhỏ của Budapest trong hơn 1000 năm qua để làm nên một thành phố như ta đang thấy?". Thành phố này đã làm bao nhiêu người phải đặt những câu hỏi như thế từ những lối đi lát đá, những vòm cây um tùm và những bãi cỏ xanh mượt đến những bậc thang ngoài trời hun hút lên thành Vár, từ những quảng trường, lâu đài thành quách uy nghi đến những đại lộ sầm uất và duyên dáng với những tiệm café, nhà hàng hấp dẫn, từ những công trình văn hóa tuyệt đẹp mang những phong cách khác nhau đến Parlament huy hoàng tráng lệ... Budapest như một hòn ngọc bên dòng Duna, lấp lánh thơ mộng đầy mê hoặc như hiện ra từ những câu chuyện cổ tích đẹp man mác và huyền ảo vô cùng. Với tôi, Budapest là hình ảnh điển hình của nước Hung thu nhỏ, dù nó không thể thay thế cho Pécs - bé nhỏ, xinh xắn nơi tôi từng có những ngày tháng trên giảng đường học tập hay Sopron và Győr cũng như nhiều thành phố khác về mặt lịch sử vì mỗi nơi đều có những giá trị đặc thù của chúng.

   Tôi ngỡ ngàng nhìn không chán mắt những đường phố và con người xung quanh tôi, còn TV, báo chí và phim ảnh thì thật lôi cuốn và tạo được vô số ấn tượng với những quảng cáo đủ loại... Tất cả đều thú vị và lạ lẫm... Một anh bạn rất lãng mạn, thích khám phá và "ham vui" hơn tôi đã có lý khi cho rằng tàu điện là một "đặc sản" của Budapest và rất thích thú khi trốn học / du ngoạn thành phố bằng phương tiện này.

   Hungary còn là nơi mà các ban nhạc, ca sĩ và cầu thủ nổi tiếng được biết đến nhiều hơn các vị lãnh đạo nhà nước. Hình tượng lãnh tụ, cờ quạt, khẩu hiệu, bích chương cổ động và ca tụng chế độ...không nhiều như ở Việt Nam và những nước chúng tôi đã đi qua cũng là điều đáng ghi nhận của đất nước này. Ở Budapest, thay cho tượng đài hùng vĩ của cách mạng thường thấy ở các nước khác, biểu tượng của Tự do được đặt ở nơi cao nhất của thành phố là một phát hiện làm tôi càng tôn trọng hơn dân tộc này.

Szabadság szobor

    Trường Ngoại ngữ (NEI), theo cách gọi của chúng tôi, là nơi tôi bắt đầu cuộc sống của mình ở Hungary. Tôi rất yêu thích ngôi trường này, từ kiến trúc hiện đại của tòa nhà cho đến các thầy cô giáo và cuộc sống ở đó. Chưa bao giờ tôi được học trong một lớp học chỉ có hơn mười trò nên tiếp thu rất tốt tiếng Hung và những gì được dạy trên lớp. Những người Hung đầu tiên mà chúng tôi tiếp xúc là các giáo viên với phong cách sống thoải mái và phóng khoáng: bao giờ cũng rõ ràng trong mọi vấn đề, không "ấm ớ hội tề" như người Việt. Họ cũng là những người châu Âu đầu tiên mà tôi có dịp gần gũi và học hỏi. Thêm nữa, tôi rất thích và hãnh diện với các bạn cùng khóa vì cô Tallér Mária, giáo viên chủ nhiệm dạy tiếng Hung của chúng tôi, là một phụ nữ trẻ đẹp và lôi cuốn nhất trường. Tôi còn may mắn hơn khi được sống trong tòa nhà chính của trường ở 73-75 Budaörsi út vì nó được thiết kế rất tiện lợi cho học sinh. Chúng tôi được ăn ở và học ngay trong tòa nhà này trong khi rất nhiều bạn phải ở chỗ khác và đến đây học. Tôi vẫn nhớ phòng của tôi số 517, nằm ở dãy phòng hướng ra đường Budaörsi của lầu 5, phía trên các lớp học được bố trí ở lầu 1 và tầng trệt. Phòng được thiết kế cho 2 học sinh, có tủ áo, bàn học, lavabo rửa mặt và giường đệm tươm tất. Toilet và chỗ tắm giặt ở 2 đầu hành lang. Mùa đông  được sưởi ấm bằng hệ thống dẫn nước nóng. Nhà ăn được bố trí ở tầng dưới cùng, nếu muốn tập tành thì xuống phòng gym (Tornaterem). Tuy lúc đó chưa biết bóng bánh là gì nhưng mấy cái sân bóng thật cuốn hút, có điều, lúc đó tôi không biết rằng: chúng sẽ là một phần trong cuộc sống của tôi sau này.
   Cho đến bây giờ, tôi vẫn còn nhớ cảnh tượng mà tôi nhìn thấy vào đêm đầu tiên ở ký túc xá. Khi kéo tấm màn xanh che cửa sổ phòng của tôi để nhìn ra ngoài, Budapest đã hiện ra trước mắt tôi thật ấn tượng với vẻ đẹp từ những ánh đèn làm tôi phải ngây người sửng sốt vì chưa bao giờ được thấy một thành phố rực rỡ đến thế.

 

Từ trái qua: Phan Nguyễn Khánh, Lê Quang Bình (Vár), Nguyễn Cao Bình và Nguyễn Chí Trung (Gépész,BME). Tham quan vùng Đông Bắc - Miskolc - Eger (NEI - 1973)

   Có một nơi ở Budapest để lại rất nhiều kỷ niệm với tôi, đó là tòa nhà số 1 Szentháromság tér, trước đây là ký túc xá Vár. Thật khó hình dung nơi này mà lại không có các bạn thân thiết của tôi ngày xưa. Tôi thật may mắn khi có được những ông bạn "vàng" ở đây, nơi mà mọi người từ khắp nơi kéo đến để ngắm nhìn và thán phục. Ở đây, tôi đã có những ngày thật dễ chịu. Các bạn chắc còn nhớ những căn phòng của sinh viên ở Vár, tuy tồi tàn và nhếch nhác không được như các ký túc xá mới nhưng lại nằm trong một tòa nhà rất đẹp. Các bạn của tôi cũng vậy, tuy đơn giản và thiếu thốn nhưng tấm lòng thì tuyệt vời. Tôi không bao giờ quên Gyümölcslé, Halászlé… và cả những "đặc sản" quý hóa của thời sinh viên ở đây cùng các bạn của mình. Vár và những ngọn đồi ở Buda là những nơi tuyệt vời để dạo chơi và khám phá, chỉ cần cả bọn chúng tôi kéo nhau cùng đi là có đủ trò vui rồi. Cả lũ đều vui vẻ và hồn nhiên vô tư trong khung cảnh tuyệt vời của Budapest - "A szabadság fővárosa". Với chúng tôi, những năm 70-es là những năm chúng tôi cảm thấy thế giới thật đẹp đẽ và thân thiện.

Trên mặt thành Vár,  4 tên diễn cảnh Tô Vĩnh Diện lấy thân chèn pháo.

Từ trái qua:  (1) Nguyễn Cao Bình (Pécs, đóng vai chính trị viên đại đội, đang đề cao tư tưởng vì dân quên mình) (2) Phan Nguyễn Khánh ( Vár, đồng đội của Tô Vĩnh Diện, cười tủm tỉm), (3) Nguyễn Ái Việt (Debrecen, Tô Vĩnh Diện) (4) Lê Quang Bình (Vár, tiểu/khẩu đội trưởng vào vai rất hời hợt).

 
   Cánh cửa Hungary mở rộng đưa chúng tôi vào một thế giới rộng lớn, giúp chúng tôi "vỡ lẽ" để cảm nhận / thấm thía nhiều điều về cuộc sống và con người. Dù thời gian sống ở Hungary chỉ là một phần nhỏ so với trước đó và sau này, nhiều người trong chúng tôi đều thấy được ảnh hưởng của Hungary là rất lớn, rất quyết định đối với sự phát triển về mặt trí tuệ cũng như về nhân cách của mỗi người. Từ Hungary tôi được thấy Việt Nam rõ hơn, thấy dân mình "thật" hơn với những thói hư tật xấu và những cái hay cái lạ. Nếu không sang Hungary thì chẳng bao giờ tôi biết con trai ngủ chung với nhau là "quái đản", cái thói hay cười vớ vẩn là "vô duyên", nhiều người tôi cho là giỏi giang chỉ là "khôn vặt"... Và tôi cũng đồng ý với nhận xét về sinh viên / người Việt nói chung của Nguyễn Thụy Phương (ĐH Paris Descartes) là: dân Việt Nam “mặc kệ thói ở bẩn, khoa trương một cách lố bịch, vô kỷ luật, ăn cắp, tắt mắt và gian dối... dù sống ở VN hay ở đâu. Thường thì họ cảm thấy thấp kém khi thua trong tình trạng "tự ti" một cách khiếp nhược nhưng lại "tự hào" một cách mù quáng vì những chuyện không đâu...”
   Sau khi sang Hungary (vào những năm 70-es) chúng tôi đều phải nghĩ ngợi rất nhiều. Vì Trường Ngoại ngữ gần ký túc xá ELTE nên tôi hay sang đó chơi với mấy anh học toán năm cuối. Ở đó tôi thường tiếp xúc với một anh rất đứng đắn cũng hay tới đó gặp bạn bè. Khác với bọn tôi, khi sang Hung anh ấy đã lớn tuổi (thuộc hàng "lão làng" vì đã sống nhiều năm ở Hung), tôi thấy anh hay phê phán triết lý sống "thanh bần" thiếu thực tế (hồi ấy ít người đạo mạo dám nói ra những suy nghĩ như thế). Nhận thức của anh cũng là điều được nhiều người thuộc lứa thanh niên "cao tuổi" và "thức thời" như anh đồng tình. Những người "trẻ dại" như tôi thì rất muốn hòa nhập (không phải bắt chước) và sống thoải mái hơn, còn lại là những người muốn "giữ mình" toàn vẹn/không thay đổi như một minh chứng của chữ "trung" với vô số ràng buộc và luôn bị dằn vặt bởi những gì liên quan đến "lương tâm của thời đại"... Thời của chúng tôi là thời của các chú sứ quán cấm mặc quần jeans/bò; lên án con trai để tóc dài, ăn mặc lố lăng; phản đối kịch liệt việc xem phim tư bản và phê bình triệt để những quan hệ "lăng nhăng" không lành mạnh... nên những người như tôi cảm thấy rất "khổ sở" (tôi không muốn nói đến những người hồi đó thường được gọi là "bôn sệt") ...

Từ trái sang: Các anh Nguyễn Văn Nam (KLTE,VIDI69, sau là Phó Tổng Việt Tiến, đã mất), anh Phương (ELTE,VIDI68), Ngọc "xụi" (Khoa Hóa, BME, anh của bạn Tâm VIDI72), các bạn Phạm Ngọc Ánh (ELTE,VIDI72), Nguyễn Cao Bình (Pécs,VIDI72) và anh Lê Minh (Debrecen,VIDI69, nổi tiếng tóc dài nhất Hung và câu nói để đời "Sứ quán bảo bọn mày ăn c. cũng ăn à", hiện ở Nha Trang). Đang ở sân bóng của DVSC (gần đây đã từng vô địch Hungary, nhưng thời bấy giờ đang NB III), xem trận đấu bóng của sinh viên Việt Nam (trại hè SV Debrecen - 1974).

    Hungary là một chân trời mới của tôi. Nơi tôi nhận ra mình là một con người như thế nào. "Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng", cái hay cái lạ xứ người đã làm một chàng trai đang độ tuổi lớn như tôi phải suy nghĩ nhiều quá... Nhớ lại tất cả những gì đã qua để thấy lại chính mình ngày trước thì mới nhận ra được từ sự cách biệt dẫn đến sự khác biệt là thế nào... thật khờ khạo bé dại làm sao.

    Sống trong lòng Hungary như Tổ quốc thứ hai, tôi và các bạn mình đã được sống những ngày đẹp nhất của cuộc đời. Chỉ tiếc rằng, vì còn quá trẻ nên tôi chưa thể đáp lại hết những gì nhận được từ đất nước tuyệt vời này. Và tôi luôn tự trách mình vì đã quá phung phí thời gian quý giá đó!

(Bài viết cho NCTG)

Các bạn xem bản post trên Nhịp Cầu Thế Giới ở đây