Sau này, sang Mỹ tôi mới gặp cây Bao Báp, đặc biệt có lần đến chơi cả một ngày dưới tán lá của một cây Bao Báp khổng lồ ở New York. Sau đây là một số thông tin về cây Bao Báp và Cẩm Quỳ tôi tìm được trên Wikipedia. Bao Báp thuộc phân họ Gạo. (Đúng là cây Gạo chúng ta biết được). Nếu không thích từ Bao Báp ta có thể dùng từ Gạo Phi (như kiểu Rô Phi). Gạo có tên chữ Hán là Mộc Miên.
Chắc Bùi Giáng cũng đã mất thì giờ hỏi một chuyên gia nào đó về tên cây này. Nhầm lẫn nhưng cũng có lý do. Gần đây các nghiên cứu về gien (không có trong bài trên Wikipedia về Bao Báp) đã xếp Gạo thành phân họ của họ Cẩm Quỳ, thuộc bộ Cẩm Quỳ. Tuy vậy, theo như ảnh dưới đây các cây Cẩm Quỳ chẳng có gì giống Bao Báp và Gạo.
Bao Báp
Gạo
Cẩm Quỳ
Bao Báp (Wikipedia)
Bao báp là một chi của 8 loài cây thân gỗ có kích thước
từ vừa đến lớn, trước đây được coi là thuộc họ Gạo (Bombacaceae), hiện
nay được coi là thuộc phân họ
Gạo(Bombacoideae), có
nguồn gốc từ châu Phi (Madagascar với 6
loài, thảo nguyên nhiệt đới Đông Phi 1 loài
và Australia 1
loài). Các loài cây này có chiều cao 5-25 mét (ngoại lệ tới 30 mét), đường kính
gốc cây 7-11 mét (hay chu vi gốc cây là 22-35 mét, ngoại lệ có cây lên tới 50 m). Chúng được chú ý vì có khả năng lưu trữ nước bên
trong thân cây to phình ra, với dung tích lưu trữ tới 120.000 lít nước để đảm bảo
tồn tại trong các điều kiện khô cằn cao cụ thể trong từng khu vực. Tất cả chúng
đều có thể có mặt trong các khu vực khô hạn theo mùa. Là các loại cây sớm rụng
lá, chúng rụng lá trong mùa khô. Một số cây được coi là đã sống hàng ngàn năm,
tuy nhiên do gỗ của chúng không sinh ra các vòng tăng trưởng hàng
năm nên không thể kiểm chứng điều này và chỉ có một số ít các nhà thực vật học tin vào
điều này.
Lá của chúng được dùng một loại
rau ăn trong khu vực phân bổ tại châu Phi đại lục, bao gồm Malawi, Zimbabwe và Sahel.
Nó được dùng dưới cả hai dạng là rau tươi và bột khô. Tại Nigeria,người dân địa phương gọi lá của nó là kuka và dùng nó để nấu món xúp kuka. Cùi
thịt khô của quả, sau khi tách khỏi các hạt và sợi, được ăn ngay hoặc trộn lẫn
với cháo yến mạch hay sữa. Hạt được dùng chủ yếu như chất làm đặc
cho các món xúp, nhưng cũng có thể được lên men thành gia vị hay nướng để ăn
trực tiếp hoặc giã nhỏ để chiết dầu thực vật. Thân
cây còn là nguồn cung cấp sợi, thuốc nhuộm và dùng làm củi.
Bao báp
Australia (tiếng Anh: boab) được thổ dân dùng làm nguồn cung cấp nước và thực
phẩm còn lá được dùng làm thuốc. Họ cũng tô vẽ và chạm khắc phần bên ngoài của
quả và đeo chúng như là đồ trang sức. Một cây bao báp lớn, rỗng thân ở miền nam
Derby, tây Australia đã được sử dụng trong thập niên 1890 như là nơi giam giữ các tù nhân là thổ
dân trên đường đưa họ tới Derby để tử hình. Cây bao báp này hiện vẫn còn và
hiện nay nó là nơi thu hút khách du lịch.
Bao báp là cây quốc gia của
Madagascar. Trong chuyện Hoàng tử Bé của
Antoine de Saint-Exupéry, Hoàng tử Bé đã rất lo lắng là các cây bao báp (được
miêu tả như là "các cây to như những con bò") có thể mọc trên tiểu
hành tinh rất nhỏ của mình, chiếm hết toàn bộ không gian và thậm chí tách nó ra
thành nhiều mảnh. Rafiki, nhân vật trong The Lion
King (Vua Sư tử), làm nhà của mình trên cây bao báp.
Tại Việt Nam cũng
có một số cây bao báp. Theo Báo Tiền phong thì tại đây có 6 cây, trong đó 1 tại thị xã Hà Tiên, tỉnh Kiên Giang, 1 tại Huế và
4 tại thành phố Hồ Chí Minh. Hiện
nay ở TP. Vinh - Nghệ An cũng có một cây Báo Báp trong quán Cafe mang tên
"Báo Báp" gần ĐH Vinh.
SO SÁNH GẠO VÀ BAO BÁP
Gạo và Bao báp khá giống nhau ở phần cành và ngọn. Đặc biệt Gạo cổ thụ. Bao báp châu Phi và trên thế giới có những loài thân rất lớn. Tuy vậy Bao báp ở Việt Nam thân cũng nhỏ và rất giống gạo. Tôi nghĩ Bao Báp chính là Gạo, do người dịch không biết nên đành lấy chữ của châu Phi. Hoa Bao Báp màu trắng, Hoa Gạo đỏ. Nhưng tôi cũng đã tìm thấy Hoa Gạo trắng. Ở Việt Nam người ta rất quý Hoa Gạo trắng, nhựa đỏ để làm thuốc
http://duocminhanh.com.vn/mua-cay-gao-hoa-trang-tam-ngung-mua-45-ngay-3532658.html
Bao báp
Bao báp Việt Nam
Gạo
Hoa Bao báp
Gạo Trắng
Làm việc theo cách của AV mình thích đấy. Rất nghiêm túc!
ReplyDeleteHay là còn loại cây khác, cũng có tên là "cây gạo", to lớn, có hoa màu đỏ. Mọc ở nhiều vùng thuộc miền Bắc. Cẩm quỳ có dính dáng đến loại cây này chăng?
ReplyDeleteCây gạo trong hình vẽ chính là nó đấy. Mộc miên hoa đỏ. Hồi xưa mình hay lấy gỗ gạo để gọt đủ thứ vì nó rất mềm. Cây bao báp thấy nói gỗ cũng mềm. Hình dáng khá giống nhau vì cao lớn hùng vĩ. Hay mình cứ dịch là Cây Gạo hay Mộc Miên đi
ReplyDeleteSẽ hết sức cân nhắc vụ chữ nghĩa này. Làm như cách của AV là đúng với cách thức của 1 nhà nghiên cứu khoa học chân chính đấy :)
ReplyDeleteTheo mình, cố gắng suy luận (ko phải suy diễn nha!) 1 cách lô-gích, thì Saint-Exupéry viết truyện HTB từ những kiến thức liên quan nhiều đến châu Phi và sa mạc Sahara. Do đó, có sự liên tưởng nhiều đến cây cối của vùng này (ông khó lòng mà biết đến cây gạo của chúng ta vì thuộc những vùng đất xa lạ với tác giả khi đó). Châu Phi thời đó là vùng đất vô cùng lôi cuốn, mới lạ và đầy hấp dẫn với những nhà thám hiểm và nghiên cứu châu Âu. Thêm nữa, hình vẽ của tác giả rõ ràng là vẽ cây bao báp khổng lồ, nó mới là loại cây "kinh khủng" theo như mô tả của tác giả.
ReplyDeleteMình bổ sung thêm phần so sánh Gạo với Bao Báp. Có lẽ Bao Báp chính là Gạo Trắng. Chắc các nhà chuyên môn đặt tên Bao Báp là do chưa biết đến cây Gạo Trắng. Về hình dáng thì ở châu Phi các cây Bao Báp có hình dạng khác nhau, thân to, nhưng nhìn chung cành, ngọn và hoa đều giống Gạo. Hoa Bao Báp cũng có bông như Gạo
ReplyDeleteNếu chắc chắn 2 tên gọi đều của 1 cây thì vấn đề chỉ còn là nên chọn tên nào mà thôi. Còn ở bản dịch của nhà văn-dịch giả Nguyễn Thành Long thì gọi là gì?
DeleteMình không tìm được bản của Nguyễn Thành Long, nhưng có bản của Vĩnh Lạc, dịch là bao báb. Gần đây có thêm bản của Nguyễn Tiến Đại. Mình sẽ để là cây gạo
ReplyDeleteVậy là tụi mình phải giải quyết thật ổn vụ này, tìm được từ chuẩn xác. Nếu dịch là "cây gạo" có sợ bị "Việt hóa" ko?
DeleteKhông sao. Gạo hoa trắng hay hoa đỏ thì cũng là gạo. Đã xác định được Bao báb thuộc chi họ "gạo", và gạo có thể có hoa trắng thì có thể gọi là "gạo" không sợ sai. Có thể coi đây là phát hiện cho từ điển nước nhà :-)
ReplyDeleteCông nhận cây bao báp châu Phi nhìn "ma quỷ" thật!
ReplyDelete