BAO ĐỒNG TÍ CHƠI

Nếu tạm tính độ tuổi của những người đang làm việc gì đó từ 20 đến 65, thì họ bắt đầu được thụ hưởng nền giáo dục và đào tạo của xã hội từ 59-14 năm về trước. Nếu cơi nới thêm vài năm nữa cho những người vẫn còn đủ sức khỏe mà vẫn còn làm việc thì đa số chúng ta là sản phẩm của giáo dục và đào tạo sau năm 1945. Phần lớn những người lãnh đạo đất nước, người giữ trọng trách trong các ngành nghề và tổ chức xã hội là được đi học sau 1954, khi nước ta dù bị chia cắt làm 2 miền nhưng ít nhiều đã có độc lập tương đối vì không còn ngoại bang trực tiếp đô hộ; còn lực lượng lao động chính của xã hội thì đa số bắt đầu đi học sau 1976 khi đất nước đã thống nhất và sự độc lập tương đối có vẻ cao hơn trước đó. Trong số đó, có một phần tinh hoa của đất nước đã được đào tạo ở nước ngoài: đa số ở các nước XHCN trước đây, một số ít là ở các nước không XHCN và gần đây ngày càng nhiều ở các nước tiên tiến phương Tây.

Nhưng ngày nay cứ đụng tới đâu thì cũng đầy rẫy bất cập, chê nhiều hơn khen và thành tích thì dường như dễ bị ngụy tạo hoặc lạm dụng. Xã hội hiện hữu chê bai nhiều nhất là ngành y dược và ngành giáo dục-đào tạo. Như vậy, cả lãnh đạo - nơi đề ra các cơ chế, quyết sách; lẫn cấp kế cận - tổ chức triển khai; lực lượng lao động chính - thực thi; - vốn là các sản phẩm của các nền giáo dục và đào tạo nói trên - là còn nhiều vấn đề chưa ổn, mà tập trung là vào 2 ngành được xã hội quan tâm nhất. Nói cách khác, các nền giáo dục và đào tạo nói trên trước đây là có khiếm khuyết khi tạo ra các sản phẩm như vậy, chứ không phải chỉ mới gần đây thì giáo dục và đào tạo hay y dược mới bị coi là xuống cấp.

Không có nhiều ý nghĩa lắm khi truy nguyên thêm về trước, nhất là vào năm 1945 hơn 95% dân ta là mù chữ thì khó mà bàn gì nhiều về giáo dục và đào tạo thời xa xưa. Có thể nói, đại đa số chúng ta là những sản phẩm có nhiều khiếm khuyết của các nền giáo dục và đào tạo vốn xuất thân và chịu ảnh hưởng đáng kể từ thể chế chính trị đã được lựa chọn. Vì vậy, những gì chúng ta đang gặp phải ngày nay là hệ quả tất yếu của một quá trình và không có gì phải quá ngạc nhiên.

Có lẽ thì giáo dục và đào tạo ở ta, cũng như tất cả các ngành nghề khác, nên phải hướng tới đối tượng là con người Việt, không phải chung chung mà là con người như những thực thể cá nhân và không cá nhân cụ thể nào bị bỏ qua cả. Vậy thì suy cho cùng con người Việt cần những gì? Ngoài mẫu số chung nhân loại thì chắc đâu đó người Việt phải cần có những đặc thù riêng nào đấy, không thì các nội dung và phương pháp giáo dục và đào tạo dù tiên tiến tới đâu cũng sẽ không thích ứng và kém hiệu quả đối với xứ sở này.

Nôm na thì là những gạch đầu dòng nào?

Tôi dám chắc là nếu đầu tư công sức và không tham lam cầu toàn thì cũng đưa ra được ít nhiều những thứ mà người Việt cần để có thể hướng tới được một nền giáo dục và đào tạo khả dĩ chấp nhận được.

Đôi khi, tôi cứ nghĩ tếu táo rằng nếu như số đông chúng ta - vốn dĩ là những sản phẩm có khiếm khuyết - mà bớt quan tâm tới giáo dục và đào tạo hay y dược đi một tý thì có thể 2 ngành đấy có khi lại phát triển lành mạnh hơn chăng?

Vì ít nhất không phải lo đối phó, che chắn và luôn luôn là nhiều thử nghiệm không cần thiết...

Như Hùng