Ấn Độ: Từ hôm qua đến ngày mai (2)

NỀN VĂN HÓA 5.000 NĂM CỦA ẤN ĐỘ

Các bạn trở lại phần trước ở đây

Vishwanath S. Naravane*

Nền văn hóa Ấn Độ có thể ví như 1 dòng sông dài bắt nguồn từ dãy Himalaya, vượt qua những dải rừng và những vùng đất hoang, những vườn cây và những trang trại, những xóm làng và những tp, tiếp nhận thêm nhiều chi lưu song vẫn giữ nguyên bản sắc của nó. Cũng như con sông ấy, trong văn hóa Ấn Độ có cả sự tiếp nối lẫn sự đổi thay. Trong suốt quá trình lịch sử mấy nghìn năm của mình, Ấn Độ đã trải qua biết bao biến đổi, đã hòa nhập biết bao yếu tố từ nhiều nguồn gốc khác nhau mà vẫn ko làm đứt đoạn truyền thống đó.

Ấn Độ là xứ sở có những cảnh quan và vùng khí hậu rất khác nhau, bao gồm nhiều chủng tộc, tôn giáo, ngôn ngữ và văn hóa... Nhưng tất cả những thành phần ấy đều có chung một màu sắc Ấn Độ ko thể lẫn lộn. Đó là điều ko dễ giải thích. Nó có thể cảm nhận được nhưng ko thể phân tích. Trong cuốn sách nổi tiếng của mình nhan đề Công cuộc khám phá Ấn Độ, Jawaharlal Nehru kể lại 1 cách tinh tế và lôi cuốn hành trình của ông đi tìm sự thống nhất của Ấn Độ ở chính nguồn gốc tạo nên sự đa dạng đáng kinh ngạc của nước này.

Ngôi đền Gangotri gần đầu nguồn sông Gange trên dãy Himalaya là một nơi hành hương của đạo Ấn (Ảnh: redscarab)

Nền văn minh ở lưu vực sông Indus (3.000-1.800 trước CN) đã thấm đượm những tư tưởng và hình thức nghệ thuật mà về sau người ta coi là tiêu biểu cho Ấn Độ như ta có thể thấy qua những hiện vật tìm được trong các cuộc khai quật ở Harappa và Mohenjodaro. Pho tượng 1 người đàn ông trong tư thế suy tưởng gợi đến môn phái Yoga. Tấm thân phẳng nhẵn của 1 pho tượng đã khác hoàn toàn, ko thấy những cơ bắp nổi cuộn làm ta liên tưởng đến quan điểm cổ điển của Ấn Độ về nội lực. Một vị thần được thể hiện trên 1 dấu ấn bằng đất sét giống những hình tượng sau này của thần Shiva. Người ta còn tìm thấy 1 vũ nữ bằng đồng đeo những vòng tay giống những vòng tay mà ngày nay ta có thể mua ở các hiệu tạp hóa. Những tìm tòi gần đây đã chứng tỏ rằng: ảnh hưởng của nền vh này trải rộng đến tận những vùng xa xôi ở miền Bắc và miền Tây Ấn Độ và người dân lưu vực sông Indus có quan hệ gần gũi với vh Dravidian từng phồn thịnh ở miền Nam Ấn Độ từ lâu, trước khi người Anh đặt chân tới.

Những phế tích còn lại của Mohenjo – Daro nơi được xem là biểu trưng cho sự phát triển của nền văn minh Indus. (Ảnh tư liệu)

Ở vào khoảng thời gian nào đó giữa năm 2.000 và 1.600 trước CN, 1 chi nhánh của dòng họ Aryan hùng mạnh, thường được gọi là người Indo-Aryan, di cư đến Ấn Độ. Họ đem theo cùng với họ tiếng Phạn và 1 tôn giáo dựa trên những nghi lễ hiến tế các vị thần tượng trưng cho các thế lực của thiên nhiên, như Indra (thần mưa & sấm), Agni (lửa) và Varuna, chúa tể của sông biển & các mùa. Những bài ngợi ca các vị thần ấy cùng nhiều vị thấn khác được tập hợp lại thành 4 tập kinh Veda. Lâu đời nhất là tập Rigveda (1.500-1.200 trước CN) thể hiện lòng cầu mong đạt tới Thực tại tối cao, cơ sở của mọi sự đa dạng. Chiều hướng đó đã được thể hiện đậm nét hơn ở các đối thoại trong các tập kinh Upanishad (900-600 trước CN). Đặc điểm của thơ ca Veda là tư tưởng cao cả, văn phong đẹp đẽ và bước chuyển từ những nghi thức bên ngoài sang kinh nghiệm nội tại.

Ngoài truyền thống Veda, có 2 tôn giáo khác xuất hiện ở thế kỷ thứ 6 trước CN. Trước hết là đạo Phật, vì nhân cách của đức Phật, việc đức Phật đề cao tình nhân ái, lòng từ bi và sự hài hòa đã ảnh hưởng sâu sắc đến tư tưởng và văn hóa Ấn Độ tuy rằng đạo Phật còn bắt rễ sâu hơn tại nhiều nơi khác bên ngoài Ấn Độ. Tiếp đến là đạo Jaina do Mahavira lập ra nhấn mạnh đến chân lý và ko bạo lực. Đạo này đã đóng góp một phần đáng kể cho nghệ thuật và triết học Ấn Độ.

Năm 326 trước CN, Alexandre người Macedonia vượt sông Indus và đánh thắng 1 trận quyết định. Tuy ông đã lại nhanh chóng rút về song cuộc xâm lăng đó đã ảnh hưởng đến văn hóa Ấn Độ bằng cách làm cho nó được tiếp xúc với thế giới Hy Lạp - La Mã . Sáu năm sau, Chandragupta Maurya tìm cách thống nhất các vương quốc và bộ lạc rải rác ở Ấn Độ thành 1 đế chế tập quyền, đặt kinh đô tại Pataliputra (nay là Patna ở bang Bihar). Cháu gọi Chandragupta bằng ông là Ashoka (trị vì từ 273 đến 237 trước CN), kinh sợ những nỗi khủng khiếp của chiến tranh, đã trở thành 1 tín đồ Phật giáo nhiệt thành. Những lời nhắn nhủ về lòng nhân từ và khoan hậu được khắc trên bia đá và những cột đá mài nhẵn mà những đầu cột chạm trổ tinh vi thực sự là những kiệt tác điêu khắc.

Đầu cột đá (triều đại Ashoka)

Các vua triều Shunga (185-149 trước CN) là người Ấn Độ giáo chính thống, song đạo Phật cũng đã được phục hồi mạnh mẽ dưới thời vua Kanishka thuộc triều đại Kushan, trị vì ở miền Tây Bắc Ấn Độ (78-101 sau CN). Điêu khắc Phật giáo với phong cách Gandhara, chịu ảnh hưởng sâu sắc của nghệ thuật Hy Lạp-La Mã, phát triển dưới triều Kushan. Một trung tâm khác của nghệ thuật Phật giáo là Mathura, ở về phía nam Đêli.

------------

*: Vishwanath S. Naravane nguyên chủ nhiệm khoa triết học ở các trường ĐH Allahabnad và Poona, từng thuyết giảng về lịch sử văn hóa & triết học Ấn Độ tại các trường ĐH Mỹ. Ông đã xb nhiều tác phẩm về lịch sử vh và tư tưởng Ấn Độ, trong đó có các cuốn Modern India Thought (1979) và Munshi Premchand: His Life and Work (Munshi Premchand: Cuộc đời và Tác phẩm-1982)

(còn nữa)
Các bạn xem tiếp ở đây