Nhớ về Pozsgay Imre

Nhân GS Pozsgay Imre mới qua đời, có lẽ phải viết thêm về ông này.

 Phải nói trong việc thay đổi thể chế chính trị Hungary ông này có vai trò khởi đầu cực lớn. Pozsgay là một trí tuệ rất sắc sảo. Bản thân ông không phải ở một vị trí quá cao. Ủy viên dự khuyết BCT, trưởng ban nghiên cứu lịch sử Đảng, thường thì khá hữu danh vô thực. Không có quyền bằng chức Bộ trưởng Giáo dục trước khi vào BCT. Ở hoàn cảnh người khác thì chỉ có đợi. Mà đợi thì không có Pozsgay Imre, người khác sẽ nắm lấy ngọn cờ lịch sử.
Màn giao đấu giữa Pozsgay Imre và TBT Gross Károly cực kỳ ngoạn mục. Nhưng Pózsgay liên tục ghi điểm thắng do tính toán khá chính xác.
Khởi đầu là việc Pozsgay cho công bố kết quả nghiên cứu của Ban, nói rằng bạo động 1956 là cách mạng, nổi dậy của quần chúng. Kết quả này shock đến nỗi lễ kỳ niệm ngày 1-5 tại Quảng trường Anh Hùng biến thành một lễ biểu dương ý chí của quần chúng với sự xuất hiện của các nhân vật như Orban Viktor và tổ chức thanh niên FIDESZ. TBT Grósz chỉ trích Pozsgay Imre và yêu cầu ông này tự kiểm thảo. Ông này lại lập tức ra chiêu thứ hai đòi đa đảng. Kết quả là Pozsgay phải rút lại một phần kết luận về 1956, cho rằng bắt đầu là nổi dậy của quần chúng sau có xu hướng phản động, nhưng đa đảng được thông qua.
Nếu chỉ có đến đây, thì chưa phải là Pozsgay Imre, ông còn liên tiếp đưa ra các kiến nghị khác. Trong đó quan trọng nhất là việc công nhận fraction trong Đảng. Đây mới là đòn chí tử nhất. Thực ra với Đảng CS cầm quyền thì đa đảng không có ý nghĩa gì. Việc công nhận fraction có nghĩa là các đảng viên có quyền bảo lưu ý kiến thiểu số của mình để tiếp tục đưa ra cấp cao hơn.
Chính chính sách cho phép có fraction này mới cho phép các đảng viên suy nghĩ một các độc lập, do đó mới có một thế hệ lãnh tụ cộng sản xuất sắc như Horn Gyula, Németh Miklós,...

Nguyễn Ái Việt (Debrecen,VIDI72)