Ngày Đoan Ngọ (05/5 Âm lịch): Đôi điều về Khuất Nguyên

Khuất Nguyên tên Bình, văn sĩ kiêm chính trị gia nước Sở thời Chiến Quốc. Ông sinh vào thời loạn, nước Sở sắp mất, vua ngu quan tham, kỷ cương đứt gãy, nhân tâm chia lìa không còn biết giá trị là gì. Thiếu thời, ông ở trong dân gian nên thấm được nỗi cùng khổ của người nghèo, lại đóng cửa luyện văn và nhân cách nên tạo ra được tài năng tót vời đứng thứ nhất nền văn hóa từ cổ chí kim tại Trung Quốc.
Là nhà chính trị ông chỉ là một nhà chính trị trung bình trong lịch sử. Làm quan tới tả doãn (phó tể tướng), rời chính trường với chức tam lư đại phu, ông chủ trương liên minh lục quốc kháng Tần, nội trị thì thanh lọc bọn tham quan ô lại. Vì vậy bị gièm pha đến nỗi bị lưu đày 2 lần. Lần cuối cùng 16 năm lang thang từ Hán Dương đến Hồ Động Đình và mất tại Tỷ Quy (nơi sau này Lưu Bị thua Lục Tốn).
Tác phẩm của ông như Ly Tao, Sở Từ, Cửu Ca độc chiếm ngôi số 1 trong văn chương Trung Quốc.
Có người nói văn tài như ông, việc gì phải dấn thân vào chính trường để đến nỗi khổ sở phải nhảy xuống sông Mịch La mà chết. Họ cũng chê cười ông không thức thời. Không thấy được nước Sở không có cơ cứu vãn mà cứ cố đâm đầu vào chính trường bẩn thỉu. Tôi cho rằng không phải như thế. Khuất Nguyên là một tâm hồn vĩ đại, văn tài là hương thơm, làm chính trị là men rượu ủ của hồn ông. Khó tách được hai mặt của KHuất Nguyên. Nếu ông chỉ dong chơi hồ Động Đình, dùng văn tài để ngâm ngợi, e rằng trong văn ông không có lửa bất tử.
Ngày ông mất chính là dịp Tết Đoan Ngọ, mà hôm nay chúng ta lại nhớ tới ông.

Nguyễn Ái Việt (Debrecen,VIDI72)