Các khái niệm bản thể luận về các trật tự "hàm ý" và "diễn ý" của David Bohm

Để hiểu quan niệm của Bohm về tinh thần (consciousness) cần hiểu lần lượt: 1) Trật tự "diễn ý" và "hàm ý" 2) Mô hình hologram của não bộ 3) Ý nghĩ như là hệ thống.
Trước tiên đọc thử một số câu của Bohm về trật tự
In the enfolded [or implicate] order, space and time are no longer the dominant factors determining the relationships of dependence or independence of different elements. Rather, an entirely different sort of basic connection of elements is possible, from which our ordinary notions of space and time, along with those of separately existent material particles, are abstracted as forms derived from the deeper order. These ordinary notions in fact appear in what is called the "explicate" or "unfolded" order, which is a special and distinguished form contained within the general totality of all the implicate orders (Bohm 1980, p. xv).
Tạm dịch (chưa dịch ai khó như dịch Bohm, kể cả ý và từ ngữ)
Trong trật tự ấp ủ (hoặc "hàm ý"), không gian và thời gian không còn là các nhân tố quan trọng xác định các quan hệ phụ thuộc hay độc lập của các phần tử khác nhau. Đúng hơn, một loại quan hệ cơ bản của các phần tử hoàn toàn khác biệt là khả dĩ, từ đó khái niệm truyền thống của chúng ta về không gian và thời gian, cùng với nhưng quan niệm về hạt vật chất tồn tại độc lập, được trừu tượng hóa như là các dạng thức suy ra từ trật tự sâu sắc hơn. Những khái niệm thông thường này, thực tế đã xuất hiện trong cái gọi là trật tự "diễn ý" hay "bộc lộ", là một dạng đặc biệt có trong toàn thể của một trật tự hàm ý. (Bohm, 1980).
Phải nghiền ngẫm thật kỹ mới hiểu. Trưa nay ăn cơm với một tiên sinh có đặt ra câu hỏi "Các cá nhân đều mạnh mẽ và khác biệt, tại sao đa số nhận thức đều giống nhau". Có vẻ như đó là vì trật tự "diễn ý" hiển nhiên gần giống nhau (by definition). Nhưng trật tự "hàm ý" có thể khác nhau nhiều hơn.

Nguyễn Ái Việt (Debrecen,VIDI72)